Η αμφισβήτηση ενός ρεκόρ

Σχήμα 1: Ανάλυση (Reanalysis NCEP) του χάρτη 850 hPa 

(ισόθερμες ανά 4^ο C) στις 10-07-1977/1200UTC.

 Πηγή: Meteociel.fr   

Ο Ιούλιος είναι ο θερμότερος μήνας του χρόνου για τις περισσότερες περιοχές της χώρας μας, με τον Αύγουστο να είναι λιγότερο ζεστός κυρίως λόγω της επίδρασης των μελτεμιών. Στη διάρκεια του Ιουλίου σημειώθηκε ο πιο φονικός καύσωνας όλων των εποχών στην Ελλάδα, ο οποίος μεταξύ 20 και 27 Ιουλίου του 1987 προκάλεσε το θάνατο περίπου 4.000 κατοίκων του  Λεκανοπεδίου της Αττικής. Ο Ιούλιος κατέχει ακόμα και το ρεκόρ των απολύτως μέγιστων θερμοκρασιών με τους 48 βαθμούς που σημειώθηκαν τη 10^η Ιουλίου 1977 στο Τατόι και την Ελευσίνα.  Όπως έχω πει και παλαιότερα, διατηρώ πολλές επιφυλάξεις για την εγκυρότητα του παραπάνω ρεκόρ και θα προσπαθήσω να εξηγήσω το γιατί στα όσα ακολουθούν.

Σχήμα 2: Ανάλυση (Reanalysis NCEP) του χάρτη 500 hPa 

(ισοϋψείς ανά 40 γεωδυναμικά μέτρα) και του χάρτη επιφανείας 

(ισοβαρείς ανά 5 hPa) στις 10-07-1977/1200UTC.

 Πηγή: Meteociel.fr   

Η 10^η Ιουλίου 1977 ήταν ημέρα καύσωνα για την Ελλάδα και κυρίως για τις νότιες περιοχές της με τις ισοθέρμες στη στάθμη των 850 hPa (ύψος περίπου 1.600 μέτρων) προσανατολισμένες από τη δύση προς την ανατολή (σχήμα 1). Στην περιοχή της Αττικής η θερμοκρασία ήταν 26 με 27^οC. Στη στάθμη των 500 hPa (ύψος περίπου 5.800 μέτρων) η κυκλοφορία ήταν ελαφρώς αντικυκλωνική και οι άνεμοι στην επιφάνεια βόρειοι (σχήμα 2). Με αυτές τις συνθήκες ατμοσφαιρικής κυκλοφορίας, τα μεγιστοβάθμια θερμόμετρα έδειξαν 48 βαθμούς στην Ελευσίνα και το Τατόι, 44 βαθμούς στη Ν. Φιλαδέλφεια και  κάτω από τους 44 βαθμούς στις άλλες περιοχές της Αττικής.

Σχήμα 3: Όπως το σχήμα 1 , αλλά για τις 19-07-1973/1200UTC

Πριν προχωρήσουμε στη διερεύνηση του θέματος, καλό είναι να λάβουμε υπόψη μας ότι τα προηγούμενα ρεκόρ στην Ελευσίνα και το Τατόι ήταν αντίστοιχα 46,4 και 43,3 βαθμοί και είχαν σημειωθεί τη 19^η Ιουλίου 1973 με συνθήκες ατμοσφαιρικής κυκλοφορίας που καταγράφονται στους χάρτες των σχημάτων 3 και 4. Σημειώστε ότι στη συγκεκριμένη περίπτωση η θερμοκρασία στη στάθμη των  850 hPa ήταν 29 βαθμοί, η κυκλοφορία στη στάθμη των 500 hPa περισσότερο αντικυκλωνική και το επιφανειακό ρεύμα βόρειο, όπως δείχνει ο προσανατολισμός των ισοβαρών (καμπύλες με λευκό χρώμα του σχήματος 4).

Σχήμα 4: Όπως το σχήμα 2 , αλλά για τις 19-07-1973/1200UTC

Χρήσιμο είναι να δούμε ακόμα και τους αντίστοιχους χάρτες της 26^ης Ιουνίου 2007, οπότε σημειώθηκε το ρεκόρ των απολύτως μεγίστων θερμοκρασιών της Αθήνας (Ν. Φιλαδέλφεια) τα τελευταία 60 χρόνια. Το ρεκόρ αυτό, που είναι 46,2 βαθμοί, κατέγραψε το μεγιστοβάθμιο θερμόμετρο στον μετεωρολογικό κλωβό του σταθμού της Ν. Φιλαδέλφειας. Οι άλλες τιμές της θερμοκρασίας που ακούστηκαν για τη συγκεκριμένη μέρα είναι αναξιόπιστες. Όπως, λοιπόν,  φαίνεται στους χάρτες των σχημάτων 5 και 6, η θερμοκρασία στη στάθμη των  850 hPa ήταν 29 βαθμοί, η κυκλοφορία στη στάθμη των 500 hPa ήταν έντονα αντικυκλωνική και το επιφανειακό ρεύμα ήταν βορειοδυτικό.

Σχήμα 5: Όπως το σχήμα 1 , αλλά για τις 26-06-2007/1200UTC

Σχήμα 6: Όπως το σχήμα 2 , αλλά για τις 26-06-2007/1200UTC

Αναφορικά με την κατανομή των μέγιστων θερμοκρασιών στην Αττική σε περιόδους καύσωνα, επισημαίνονται τα παρακάτω:

α. Στους καύσωνες της Αττικής η μέγιστη θερμοκρασία του Τατοΐου είναι (σχεδόν) πάντα μικρότερη από την αντίστοιχη θερμοκρασία της Ν. Φιλαδέλφειας. Αντίθετα, η μέγιστη θερμοκρασία της Ελευσίνας μπορεί να είναι η ίδια και ορισμένες φορές λίγο μεγαλύτερη από την αντίστοιχη θερμοκρασία της Ν. Φιλαδέλφειας. Διευκρινίζεται ότι στη δεύτερη περίπτωση σπάνια η προς τα πάνω απόκλιση ξεπερνάει τον 1 βαθμό. Με αυτά τα δεδομένα, η διαφορά των 4 βαθμών που παρατηρήθηκε την 10^η Ιουλίου 1977 μεταξύ των σταθμών του Τατοΐου και της Ελευσίνας από τη μια πλευρά και του σταθμού της Ν. Φιλαδέλφειας από την άλλη  φαίνεται εξωπραγματική.

β. Συγκρίνοντας τα τρία ζεύγη των χαρτών που παρατέθηκαν,  παρατηρούμε ότι στην περίπτωση του 1977 η θερμοκρασία στα 850 hPa ήταν περίπου κατά 2 βαθμούς χαμηλότερη από τις αντίστοιχες θερμοκρασίες του 2007 και του 1973 (κρατάω μια μικρή επιφύλαξη, μη γνωρίζοντας τις πραγματικές τιμές της θερμοκρασίας που έδωσαν οι ραδιοβολήσεις του Ελληνικού τις συγκεκριμένες μέρες). Πέρα από αυτό, στην περίπτωση του 1977 η αντικυκλωνική κυκλοφορία, που σχετίζεται με την κατολίσθηση της αέριας μάζας και την επακόλουθη θέρμανσή της, ήταν ασθενέστερη σε σχέση με τις κυκλοφορίες των ετών 1973 και 2007. Οι άνεμοι τόσο το 1973 όσο και το 1977 ήταν γενικά βόρειοι, ενώ το 2007 η διεύθυνση τους ήταν σαφώς βορειοδυτική, επιβεβαιώνοντας τον κανόνα που λέει ότι οι υψηλότερες θερμοκρασίες στις περισσότερες περιοχές της Αττικής σημειώνονται με ΒΔ ρεύμα την τελευταία μέρα του καύσωνα.

γ.  Σε μια σειρά παρατηρήσεων αρκετών δεκαετιών η ξαφνική εμφάνιση μιας απολύτως μέγιστης θερμοκρασίας μεγαλύτερης κατά 4,7 βαθμούς από το προηγούμενο ρεκόρ είναι εξαιρετικά ύποπτη, όταν, μάλιστα, οι συνθήκες της ατμοσφαιρικής κυκλοφορίας είναι λιγότερο ευνοϊκές από τις προηγούμενες περιπτώσεις. Τα παραπάνω αναφέρονται στο Τατόι, αλλά ισχύουν και για την περίπτωση της Ελευσίνας, όπου η διαφορά από το προηγούμενο ρεκόρ ήταν 1,6 βαθμοί. 

Μετά από τα παραπάνω τίθεται το ερώτημα: «Τι τελικά συνέβη στις 10 Ιουλίου του 1977;».Κατά τη γνώμη μου, η απάντηση πρέπει να συνδέεται με το γεγονός ότι την ημέρα εκείνη στην Πάρνηθα είχε ξεσπάσει πυρκαγιά που έφθασε πολύ κοντά στο Τατόι. Με βάση τις σχετικές πληροφορίες, το διήμερο 10 και 11 Ιουλίου 1977 η συγκεκριμένη πυρκαγιά έκαψε 4.000 στρέμματα δάσους. Σπεύδω από την αρχή να επισημάνω ότι η εγκυρότητα των μετρήσεων της θερμοκρασίας στην Ελευσίνα και το Τατόι δεν αμφισβητείται. Οι παρατηρητές των δύο σταθμών δεν μπορούσαν να μην καταγράψουν τις ενδείξεις των θερμομέτρων που έβλεπαν. Αν τις παρέβλεπαν, θα έθεταν σε κίνδυνο την επιχειρησιακή λειτουργία των αεροδρομίων. Πέρα από αυτό, κάνοντας απολύτως σωστά τη δουλειά τους, κατέγραψαν στις αεροναυτικές παρατηρήσεις τους (metars) και την περιορισμένη ορατότητα λόγω καπνού.

Αυτό που μένει πλέον να δούμε είναι ο τρόπος με τον οποίο επηρεάστηκαν οι θερμοκρασίες στα δύο αεροδρόμια  από την πυρκαγιά. Κατά τη γνώμη μου, ένα μεγάλο μέρος της θέρμανσης του περιβάλλοντος στο αεροδρόμιο του Τατοΐου είναι πολύ πιθανό να οφείλεται στη μεταφορά θερμότητας από το χώρο της πυρκαγιάς η οποία έφθασε πολύ κοντά σε αυτό. Στην περίπτωση της Ελευσίνας η αυξημένη επιχειρησιακή δραστηριότητα που αναμφισβήτητα παρατηρήθηκε στο αεροδρόμιο δεν μπορεί να θεωρηθεί ως σοβαρή αιτία της ανόδου της θερμοκρασίας. Τα αίτια μάλλον πρέπει να αναζητηθούν στα παιχνίδια του ανέμου με το ανάγλυφο, στα οποία ρόλο μπορεί να έπαιξε και η πυρκαγιά, έστω και αν οι εστίες της βρίσκονταν κάποια χιλιόμετρα μακρύτερα. Με κυρίαρχους στο αεροδρόμιο της Ελευσίνας τους Β-ΒΑ ανέμους, αυτό που μου έρχεται πρώτο από όλα στο μυαλό είναι να έλαβε χώρα το φαινόμενο Φεν. Βέβαια, η θέρμανση του αέρα στην υπήνεμη πλευρά ενός βουνού είναι φυσική διαδικασία με την οποία έχουν σημειωθεί τα περισσότερα ρεκόρ ανά τον κόσμο, αλλά πόσο αποδεκτό μπορεί να γίνει το ρεκόρ της Ελευσίνας, αν προηγήθηκε θέρμανση της αέριας μάζας στην αφετηρία της, δηλαδή στα προσήνεμα ή πάνω από την κορυφή της Πάρνηθας από έναν μη φυσικό παράγοντα, όπως είναι η  πυρκαγιά;

Συμπερασματικά, οι θερμοκρασίες των 48 βαθμών που σημειώθηκαν στις 10 Ιουλίου 1077 στην Ελευσίνα και το Τατόι είναι τυπικά σωστές, αλλά δεν πρέπει να θεωρούνται ως το επίσημο ρεκόρ της χώρας και γενικότερα της Ευρώπης. Καμιά ελληνική περιοχή δεν είναι τόσο ζεστή όσο, για παράδειγμα, είναι η Σεβίλλη, κάποιες περιοχές της ΝΑ Πορτογαλίας που βρίσκονται μακριά από τη θάλασσα ή κάποιες περιοχές στο εσωτερικό της Σικελίας. Καταφέραμε να φορτωθούμε ένα ευρωπαϊκό ρεκόρ που δεν μας κάνει καλό και που σε τελική ανάλυση δεν μας ανήκει πραγματικά. Το τελευταίο αποδεικνύεται από τα παρακάτω:

Στην Ισπανία το επίσημο ρεκόρ είναι 47,8 βαθμοί και σημειώθηκε στη Murcia στις 29-7-1976. Οι θερμοκρασίες των 51,0 βαθμών στη Σεβίλλη στις 30-7-1876 και των 48,8 βαθμών στην Cazalla της Σεβίλλης στις 30-8-1926 δεν έχουν γίνει αποδεκτές, επειδή οι ίδιοι οι Ισπανοί αμφισβήτησαν την καταλληλότητα του εξοπλισμού των σταθμών.

Στην Πορτογαλία το επίσημο ρεκόρ είναι 47,4 βαθμοί και σημειώθηκε στην Amareleja στις 1-8-2003.

Στην Ιταλία το επίσημο ρεκόρ είναι 47,0 βαθμοί και σημειώθηκε στη Foggia στις 25-6-2007.Το ρεκόρ των 48,5 βαθμών που σημειώθηκε στις 10-8-1999 στην  Catenanuova της Σικελίας αμφισβητείται. 

Στην Κύπρο το επίσημο ρεκόρ είναι 46,6 βαθμοί και σημειώθηκε στο Λευκόνοικο στις 1-8-2010.

Οι 48 βαθμοί της Ελευσίνας και του Τατοΐου της 10^ης Ιουλίου 1977 είναι καταχωρισμένοι στα αρχεία της ΕΜΥ και του Παγκόσμιου Μετεωρολογικού Οργανισμού ως ελληνικό και ευρωπαϊκό ρεκόρ, αλλά κάποτε πρέπει να αποκατασταθεί η αλήθεια. Το αδιαμφισβήτητο επίσημο ρεκόρ για την Ελλάδα είναι οι 47,2 βαθμοί που σημειώθηκαν στα Τρίκαλα Θεσσαλίας στις 23-8-1958. Για την Αθήνα (Ν. Φιλαδέλφεια)  το ρεκόρ είναι οι 46,2 βαθμοί και σημειώθηκε στις 26-6-2007. Αυτό δεν αμφισβητείται από κανέναν, καθώς την ίδια μέρα  ο σταθμός του Αστεροσκοπείου Αθηνών στο Θησείο κατέγραψε μέγιστη θερμοκρασία 44,8 βαθμών Κελσίου, που είναι η μεγαλύτερη θερμοκρασία από το 1897.