Από τη μελαγχολία του Σεπτεμβρίου στη γαλήνη του Οκτωβρίου

Χρυσάνθεμα ή Αγιοδημητριάτικα ή Οκτωβρίνια

Η πιο μυστηριώδης και για πολλούς η πιο γοητευτική εποχή του χρόνου είναι το φθινόπωρο. Μια μεταβατική εποχή που οδηγεί από το καλοκαίρι στο χειμώνα. Οι μήνες που αποτελούν το φθινόπωρο είναι τρεις, με τον πλέον αντιπροσωπευτικό της εποχής τον Οκτώβριο. Ο Σεπτέμβριος έχει ισχυρούς δεσμούς με το καλοκαίρι. Είναι ουσιαστικά ένας  γερασμένος Αύγουστος με τα μελτέμια του σε παρακμή, αλλά παρόντα, και θερμοκρασίες που συχνά ανταγωνίζονται εκείνες του τελευταίου μήνα του καλοκαιριού. Αν ο Σεπτέμβριος αποτελεί την οπισθοφυλακή του καλοκαιριού, ο τελευταίος μήνας του φθινοπώρου, ο Νοέμβριος, είναι η εμπροσθοφυλακή του χειμώνα. Είναι ο μήνας στη διάρκεια του οποίου ο πρωτόγονος άνθρωπος έβλεπε με τρόμο το φως του ήλιου  συνεχώς να λιγοστεύει και καταλαμβανόταν από αγωνία και φόβο για τους δύσκολους μήνες που έρχονταν.

Αν από πλευράς καιρού οι διαφορές μεταξύ Αυγούστου και Σεπτεμβρίου δεν είναι μεγάλες, δεν συμβαίνει το ίδιο με την ψυχολογία των ανθρώπων. Με το τέλος των διακοπών του καλοκαιριού και την αναγκαστική προσγείωση στην καθημερινότητά μας η μελαγχολία είναι αναπόφευκτη. Ο επαναπροσδιορισμός πραγμάτων, ιδεών και ορισμένες φορές ανθρώπων μας οδηγεί σε περισυλλογή και δεν είναι λίγες οι φορές που μπροστά  σ’ ένα νέο ξεκίνημα διακατεχόμαστε από αγωνία και φόβο. Η εντονότερη μελαγχολία μας καταλαμβάνει τις πρώτες δύο εβδομάδες του Σεπτέμβρη, όταν η σκέψη μας αφήνει «τους ξέγνοιαστους καλοκαιρινούς δρόμους» του Ελύτη και παίρνει «το μονοπάτι του μαζέματος και της περισυλλογής» του Σεφέρη.

Η μελαγχολία του Σεπτεμβρίου δεν υπάρχει τον Οκτώβριο. Έχουμε πλέον προσαρμοστεί και αρχίζουμε σιγά- σιγά να χαιρόμαστε τους ήχους, τα χρώματα και τα αρώματα του φθινοπώρου, της εποχής που υμνήθηκε περισσότερο από όλες τις άλλες από ποιητές και λογοτέχνες και ενέπνευσε τους μεγαλύτερους ζωγράφους του κόσμου. Η ποικιλία των  ήχων, των χρωμάτων και των αρωμάτων του Οκτωβρίου βρίσκεται σε αντιστοιχία με την ποικιλία των καιρών αυτού του μήνα. Το ξανάνιωμα της φύσης μετά τις πρώτες βροχές, τα αυθεντικά φθινοπωρινά  πρωτοβρόχια που μας κάνουν να αναφωνούμε πότε «δόξα τω Θεώ» και πότε «βοήθα Παναγιά», οι ψυχρές εισβολές που φέρνουν τα πρώτα χιόνια στα βουνά μας και το καλοκαιράκι του Αγίου Δημητρίου, αυτό το θεσπέσιο δώρο της φύσης για τις τελευταίες προετοιμασίες των ανθρώπων πριν από τον οριστικό ερχομό του χειμώνα, συνθέτουν ένα μαγευτικό σκηνικό  που όμοιό του δεν υπάρχει σε κανέναν από τους άλλους μήνες του χρόνου.

Όμως, φίλοι μου, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι για τις περισσότερες περιοχές του κόσμου η αρμονία των αντιθέσεων και η γλυκύτητα του φυσικού περιβάλλοντος της εποχής αυτής δεν είναι δεδομένη. Ελάχιστοι κάτοικοι αυτού του πλανήτη έχουν το προνόμιο να βιώνουν, όπως εμείς, ένα φθινοπωρινό τοπίο που δεν καταπιέζει την ανθρώπινη ψυχή, αλλά την ωθεί προς τον ήρεμο στοχασμό, τη γαλήνη και τη χαρά. Για να δείτε τις διαφορές, δεν έχετε παρά να διαβάσετε τα παρακάτω δύο αποσπάσματα ποιημάτων με θέμα το φθινόπωρο:

«Για όποιον ωσάν κι εμένα ζει με τα παράθυρα ανοιχτά

πικρό είναι το φθινόπωρο

με το βοριά του και την καταχνιά του

και το χαμένο καλοκαίρι φίλος που έφυγε.»

(Βίκτωρ Ουγκώ, Φθινόπωρο. Μετ. Αντρέας Καραντώνης, εκδ. Παπαδήμα)

«…Και μπήκε ο ήλιος της αυγής ολάρμενος στο σπίτι

και μπήκε ο μήνας Τρυγητής με τα γλυκά σταφύλια

και με τους σκούρτους, τις μουστιές και με το Βάκχο πρώτο,

με πίπιζες και με χορούς κι ολόγδυτες Βακχίδες

και με σηκώσαν από χάμου ώς του βουνού το ψήλος

και πήα μαζί τους όλο πνεύμα ανάερο, φτερουγάτο!

Και πού ’μαι τώρα; Ούτε και ξέρω. Σ’ άλλη γης και χρόνο!...»

(Κώστας Βάρναλης, Ποιήματα, Χινόπωρος. Εκδ. Κέδρος)