«Μου γράφεις μάνα μου, γραφή και με ρωτάς τι κάνω, Στου Μπιζανιού την παγωνιά, το κρύο θα πεθάνω!»

Μέρος 2^ο: Οι μετεωρολογικές συνθήκες

Από τη μελέτη των διαθέσιμων μετεωρολογικών χαρτών της εποχής⁵ προκύπτει ότι ο Οκτώβριος του 1912 ήταν πλούσιος σε βροχές. Διαδοχικές ατμοσφαιρικές διαταραχές, που ως επί το πλείστον πλησίαζαν την περιοχή από τα Δ-ΝΔ, προκαλούσαν κατά διαστήματα ισχυρές βροχές και καταιγίδες. Οι βροχές επηρέαζαν και τις εδαφικές συνθήκες. Η λάσπη ήταν τόση πολλή  που  συχνά οι στρατιώτες έδεναν τις μπότες τους επάνω στα πόδια για να μη τις χάσουν⁶. Προβλήματα δημιουργούσαν και οι ομίχλες που περιορίζοντας την ορατότητα παρεμπόδιζαν την παρατήρηση⁷ . 

Με χαμηλότερες θερμοκρασίες από εκείνες του Οκτωβρίου και αρκετές βροχές πέρασε το μεγαλύτερο διάστημα και του Νοεμβρίου. Τα χιόνια περιορίστηκαν στα ορεινά. Αλλαγή του καιρού παρατηρήθηκε το τετραήμερο 24-27/11, στη διάρκεια του οποίου έβαλε αρκετό κρύο και τα χιόνια κατέβηκαν σε περιοχές χαμηλού υψομέτρου. Με αρκετό αλλά όχι υπερβολικό κρύο και κατά περιόδους βροχές και χιόνια (ορεινές-ημιορεινές περιοχές) πέρασε το μεγαλύτερο διάστημα  του Δεκεμβρίου. Οι συνθήκες αυτές δεν ήταν βέβαια ακραίες, αλλά ήταν εξαιρετικά αντίξοες για τους στρατιώτες που έμεναν συνέχεια σε σκηνές. «Έχουμε 22 ημέρες από τότε που ξεκινήσαμε από τη Πρέβεζα και διαμένουμε στην ύπαιθρο με αφόρητο καιρό» θα γράψει στις 15 Δεκεμβρίου από το Εμίν Αγά σε ένα από τα πολλά γράμματα που έστειλε προς τη σύζυγό του στη διάρκεια των επιχειρήσεων ο συνταγματάρχης Λεωνίδας Παρασκευόπουλος, διοικητής του 2^ου Συντάγματος Πυροβολικού της ΙΙ Μεραρχίας⁷. Λίγες μέρες αργότερα, στις 20-12-12, ο Παρασκευόπουλος σε ένα άλλο γράμμα του θα γράψει: «…Συχνά την νύχτα οι σκοποί μας είναι παγωμένοι… Τώρα που σου γράφω, μέσα εις την σκηνή, είναι 7^η  ώρα πρωίας, έχω φωτιά μέσα και εν τούτοις τα χέρια μου είναι παγωμένα. Αυτήν την ώρα το ψύχος θα είναι -10 ^ο …»⁸.

Στις 23 Δεκεμβρίου, ο συνδυασμός ενός βαρομετρικού χαμηλού που πλησίασε τη χώρα από τα νοτιοδυτικά με τις υψηλές πιέσεις στα βόρεια Βαλκάνια προκάλεσε στη ζώνη των επιχειρήσεων κακοκαιρία με βροχές και χιόνια (ορεινά-ημιορεινά).  Στις 24 του μήνα, παραμονή των Χριστουγέννων, το ρεύμα στην ευρύτερη περιοχή των Ιωαννίνων έγινε ΒΑ με αποτέλεσμα το σταμάτημα των φαινομένων, αλλά και τη μεγάλη πτώση της θερμοκρασίας.  Η νύχτα των Χριστουγέννων πέρασε με ξαστεριά και δυνατή παγωνιά και  το πρωί της μεγάλης γιορτής προ των οχυρών του Μπιζανίου τελέστηκε Θεία Λειτουργία. Την ημέρα εκείνη η θερμοκρασία ήταν στους -8^οC ⁶. Από 26 ως 28 Δεκεμβρίου το κρύο ήταν δριμύ ιδιαίτερα τη νύχτα και νωρίς το πρωί (θερμοκρασία στα 850 hPa -5…-7 ^οC ⁵ ). Θυμίζουμε στο σημείο αυτό ότι η εξαιρετικά ψυχρή νύχτα της 28^ης προς την 29^η Δεκεμβρίου ήταν αυτή που οι γενναίοι Γαριβαλδινοί του Δρίσκου πέρασαν στην ύπαιθρο.

Τις τελευταίες μέρες του Δεκεμβρίου και τις πρώτες μέρες του Ιανουαρίου του 1913 μια κακοκαιρία ερχόταν και μια έφευγε από την περιοχή των Ιωαννίνων⁹. Ιδιαίτερα πρέπει να σταθούμε στο εξαήμερο 5-10/1/1913, στη διάρκεια του οποίου έγινε η προετοιμασία και η εκτέλεση της μεγάλης αλλά αποτυχημένης επίθεσης των ελληνικών δυνάμεων εναντίον των οχυρών των Τούρκων. Από το ημερολόγιο του Πέτρου Βρυξάκη και από τους διαθέσιμους μετεωρολογικούς χάρτες προκύπτει το συμπέρασμα ότι ο καιρός ήταν εξαιρετικά ευμετάβλητος με έντονα καιρικά φαινόμενα. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο καιρός στις 5 του μήνα  ήταν βροχερός, την επομένη βελτιώθηκε και η 7^η Ιανουαρίου, πρώτη μέρα της επίθεσης, ξεκίνησε με πάχνη  και ήλιο και τελείωσε με τρομερή καταιγίδα που δυσκόλεψε αφάνταστα τους επιτιθεμένους^7,9. Το μεγαλύτερο διάστημα της 8^ης Ιανουαρίου πέρασε με βροχή που σταμάτησε τη νύχτα, αλλά πρόσκαιρα: «Στις 9 του μήνα το πρωί η βροχή ξαναρχίζει ραγδαιοτέρα, σωστός κατακλυσμός. Επακολουθεί δε χαλάζι τρομερό και πάλι βροχή (…) Η βροχή συνεχίζεται όλη μέρα και τη νύχτα προς τη 10^η του μήνα με τη θερμοκρασία να πέφτει γοργά. Η 10^η Ιανουαρίου ξημερώνει κατάλευκη. Το μεσημέρι πάει η βροχή και το χιόνι και βγαίνει ο ήλιος.» ⁹

Ιωάννης βελισσαρίου

Η νύχτα της 7^ης προς την 8^η Ιανουαρίου ήταν νύχτα Αγίου Βαρθολομαίου. Η αιτία δεν ήταν μόνο ο καιρός. Η επίθεση των Ελλήνων έγινε με ασυγκράτητη ορμή και η μάχη εξελίχθηκε σε τιτανομαχία με τρομερές απώλειες και από τις δύο πλευρές. Πολλοί ιστορικοί έχουν την άποψη ότι αν η ελληνική επίθεση είχε αρχίσει λίγο νωρίτερα τα Γιάννενα θα έπεφταν εκείνο το βράδυ. Ένα ακόμα ατυχές για τους Έλληνες γεγονός έπαιξε αρνητικό ρόλο. Εκείνη την ημέρα το 8^ο και το 9^ο ευζωνικά τάγματα των Ιατρίδη και Βελισσαρίου έφθασαν μέχρι την Καστρίτσα. Η τύχη των Ιωαννίνων κρεμόταν σε μια κλωστή, γιατί οι Τούρκοι είχαν εγκαταλείψει την εξαιρετικά οχυρωμένη αυτή περιοχή. Όμως ήλθε ο τραυματισμός στο πόδι του Ιωάννη Βελισσαρίου που άλλαξε τη ροή των πραγμάτων. Ο υπολοχαγός Πέτρος Φρυξάκης μας πληροφορεί ότι αργότερα, τις παραμονές της τελικής επίθεσης των Ελλήνων εναντίον των Τούρκων, συναντήθηκε τυχαία με τον Βελισσαρίου. Τα λόγια του ήρωα Βελισσαρίου που μας μεταφέρει ο Φρυξάκης είναι συγκλονιστικά: «Ανάθεμα τη σφαίρα που με χτύπησε στο πόδι. Δε μου τσάκιζε καλλίτερα το χέρι; Θα ήμουν την ίδια νύχτα στα Γιάννενα.»⁹.

Στις 11 και 12 Ιανουαρίου στην περιοχή των επιχειρήσεων επικράτησαν βοριάδες και κρύο, ενώ από τις 13 ως τις 16 του μήνα ο καιρός έγινε κατά περιόδους βροχερός⁹. Τη 17^η Ιανουαρίου το χιόνι κάλυψε τα πάντα στην περιοχή των Ιωαννίνων⁷. Ο χιονιάς κράτησε όλη την ημέρα και τη νύχτα προς την 18^η του μήνα και ταλαιπώρησε αφάνταστα τους μένοντες στα αντίσκηνα Έλληνες στρατιώτες. Λέει χαρακτηριστικά για τον καιρό εκείνων των ημερών ο Βρυξάκης: «Δυστυχώς, ο καιρός πάλι χαλά. Βρέχει διαρκώς και εις τας 17 χιονίζει από το πρωί ως το βράδυ. Το χιόνι έπειτα κρουσταλλιάζει από τον αέρα και το κρύο γίνεται ανυπόφορο.»⁹ . Στις 19 Ιανουαρίου ο καιρός γυρίζει σε νοτιά που με τη βροχή που πέφτει αρχίζει το λιώσιμο του χιονιού. Εκείνη την ημέρα κλεισμένος στη σκηνή του στο Εμίν Αγά ο Λεωνίδας Παρασκευόπουλος θα γράψει στη γυναίκα του τρία γράμματα. Οι πληροφορίες για τον καιρό χαρακτηριστικές: «Είναι μεγάλη κακοκαιρία, και όπως και χθες απραξία (…) Βρέχει, βρέχει, βρέχει, δεν εξήλθον της σκηνής μου σήμερον»⁸.

Το διήμερο 20 και 21 Ιανουαρίου ο καιρός ήταν άστατος, αλλά από την επομένη αρχίζει βελτίωση. Η 23^η του μήνα ήταν μια υπέροχη μέρα⁹. Άτυπες αλκυονίδες θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν οι επόμενες 3-4 ημέρες, αν και το κρύο τη νύχτα και το πρωί ήταν τσουχτερό. Από την 28^η Ιανουαρίου ως την 8^η Φεβρουαρίου η κακοκαιρία επέστρεψε με βοριάδες, κρύο και κατά περιόδους βροχές και χιονοπτώσεις (ορεινά-ημιορεινά). Ακολούθησε ένα διήμερο (9-10/2) ύφεσης και στη συνέχεια έλαβε χώρα νέα ψυχρή εισβολή. Στα μέσα Φεβρουαρίου οι άνεμοι στράφηκαν σε νοτιάδες που δεν κράτησαν πολύ. Στις 17 του μήνα οι βοριάδες ξαναήλθαν με χιόνι που σκέπασε τα πάντα. Με τρομερό κρύο πέρασαν και οι δύο τελευταίες μέρες πριν από την τελική νικηφόρα για τους Έλληνες επίθεση. Ο Αθανάσιος Τσεκούρας που ζούσε τότε στα σκλαβωμένα Ιωάννινα, γράφει στο βιβλίο του Αναμνήσεις για τον καιρό τα 19^ης Φεβρουαρίου: «Κρύο τσουχτερό. Ο βοριάς ξουρίζει. Μύτες κι’ αυτιά παγώνουν. Δεν ορίζονται χέρια και ματοτσίνορα, κρουσταλλιάζουν…»³.

Η 20^η Φεβρουαρίου ξημέρωσε με πολύ κρύο και κάποια αραιά σύννεφα στον ουρανό που σιγά-σιγά διαλύθηκαν. Η τελική έφοδος των Ελλήνων έγινε με σχετικά καλές καιρικές συνθήκες και το βράδυ χάρη στην απίστευτη τόλμη των Βελισσαρίου και Ιατρίδη οι Τούρκοι του Εσάτ Πασά παραδόθηκαν. Ο καιρός της 21^ης Φεβρουαρίου 1913, της ιστορικής ημέρας της απελευθέρωσης των Ιωαννίνων, ήταν αντάξιος των περιστάσεων: «Ακόμα κι’ ο καιρός είχε γλυκάνει. Καλμάρισε το κρύο του. Έπαψε και το παγερό του φύσημα το ξεροβόρι.  Η πρώτη λεύτερη μέρα για την πόλη μας έμοιαζε μέρα καλοκαιρινή, κι ας ήταν φλεβαριάτικη. Λες και χαίρονταν και κείνη τη χαρά μας…»³.

Συνεχίζεται