Πεδινά, ημιορεινά και ορεινά

Όταν στις αρχές της δεκαετίας του 1960 στην Κόνιτσα ακούγαμε από το ραδιόφωνο την πρόγνωση του καιρού της ΕΜΥ, αυτό που ξεσήκωνε εμάς τα παιδιά ήταν το «μετά τινων χιόνων εις τα ορεινά». Ταυτόχρονα όμως άρχιζαν και οι αμφιβολίες. Θα έφθανε ως εμάς ο χιονιάς; Είναι ή δεν είναι ορεινή η Κόνιτσα; Ευχόμασταν οι μετεωρολόγοι της  ΕΜΥ να μας θεωρούσαν ορεινούς, αλλά ακόμα κι αν δεν χιόνιζε στην αυλή μας, ήταν μεγάλη υπόθεση να βλέπουμε το χιόνι στη γύρω ορεινή ζώνη. 

Η διάκριση των τοπίων σε πεδινά, ημιορεινά και ορεινά υπήρχε και τότε, αλλά τα κατώφλια του χαρακτηρισμού ήταν, όπως συμβαίνει και σήμερα, αυθαίρετα. Η φύση δεν βάζει όρια, όπως συμβαίνει και με την ένταση των καιρικών φαινομένων (ασθενή, μέτρια, ισχυρά), τον ορισμό του καύσωνα, την κλίμακα μποφόρ, την κλίμακα ρίχτερ κ.λπ.  Εμείς τα βάζουμε γιατί μας είναι χρήσιμα. Ας δούμε όμως καταρχάς τι επισήμως ισχύει για τη διάκριση των περιοχών σε πεδινές, ημιορεινές και ορεινές και στη συνέχεια την καθαρά  μετεωρολογική πλευρά του θέματος.

Η Κοινοτική Οδηγία 75/268, που αναφέρεται σε θέματα γεωργίας, για τη διάκριση μιας περιοχής σε ορεινή θέτει ως όρια από πλευράς υψομέτρου τα 600 - 800 μέτρα και από πλευράς κλίσης του εδάφους το 20%.  Η Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος (Ε.Σ.Υ.Ε.), η σημερινή ΕΛΣΤΑΤ, διέκρινε τις περιοχές των Κοινοτήτων της χώρας σε πεδινές, ημιορεινές και ορεινές ως εξής:

α. Πεδινές: οι Κοινότητες εκείνες που η εδαφική περιοχή τους βρίσκεται στο σύνολό της ή κατά το μεγαλύτερο μέρος σε οριζόντιο ή ελαφρώς κεκλιμένο έδαφος και σε υψόμετρο μικρότερο των 800 μέτρων από την επιφάνεια της θάλασσας (Με βάση τους σχετικούς πίνακες της Ε.Σ.Υ.Ε. του 1995, οι εκτάσεις των Δήμων των Ιωαννίνων και της Κοζάνης θεωρούνται πεδινές).

β. Ημιορεινές: οι Κοινότητες εκείνες που η εδαφική περιοχή τους βρίσκεται στις υπώρειες των βουνών (ορέων) ή η έκτασή τους μοιράζεται η μισή περίπου στην πεδιάδα και η άλλη μισή στο βουνό, αλλά πάντα με υψόμετρο μέχρι 800 μέτρα, για το μεγαλύτερο μέρος της περιοχής της Κοινότητας.

γ. Ορεινές: οι Κοινότητες εκείνες που η εδαφική τους επιφάνεια είναι πολύ κεκλιμένη και κατ’ εξοχήν ανώμαλη, χωρίζεται δε από χαράδρες ή καλύπτεται από ορεινούς όγκους που δημιουργούν πολλαπλές και βαθιές εδαφικές πτυχώσεις με υψομετρικές διαφορές μεγαλύτερες από 400 μέτρα.

Το Υπουργείο Γεωργίας (1997), εξειδικεύοντας την τελευταία περίπτωση, εντάσσει στις ορεινές περιοχές Δήμους και Κοινότητες με τις παρακάτω προϋποθέσεις:

(1) Η κτηματική τους έκταση να βρίσκεται σε υψόμετρο πάνω από 800 μέτρα,

(2) Η κτηματική τους έκταση να βρίσκεται μεταξύ 600-800 μέτρων και οι κλίσεις του εδάφους να είναι τουλάχιστον 16%,

(3) Η κτηματική τους έκταση να βρίσκεται σε υψόμετρο κάτω από 600 μέτρα με κλίσεις εδάφους τουλάχιστον 20%.

Με βάση την «Υψομετρική Κατανομή της Ελλάδος» που εκδόθηκε το 1938 από την τότε Γενική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος («γιαγιά» της ΕΛΣΤΑΤ):  

·        Περιοχές με υψόμετρο από 0 ως 200 μέτρα θεωρούνται χαμηλές.

·        Περιοχές με υψόμετρο από 201 ως 500 μέτρα θεωρούνται ημιορεινές.

·        Περιοχές με υψόμετρο από 501 ως 1.500 μέτρα θεωρούνται ορεινές και

·        Περιοχές με υψόμετρο από 1.501 μέτρα και πάνω θεωρούνται υψηλές.

Στον Κλιματικό Άτλαντα, που πρόσφατα εκδόθηκε από την ΕΜΥ, αναφέρεται ότι οι περιοχές:    

·        Από 0 ως 200 μέτρα θεωρούνται χαμηλού υψομέτρου

·        Από 201 ως 500 μέτρα θεωρούνται λιγότερο χαμηλού υψομέτρου

·        Από 501 ως 1.000 μέτρα θεωρούνται ημιορεινές

·        Από 1.001 ως 1.500 μέτρα θεωρούνται ορεινές

·        Από 1.501 ως 2.000 μέτρα θεωρούνται υποαλπικές

·        Από 2.001 μέτρα και πάνω θεωρούνται αλπικές.

Από τα παραπάνω προκύπτουν τα εξής συμπεράσματα:

- Τα όρια διάκρισης των περιοχών σε πεδινές, ημιορεινές και ορεινές που χρησιμοποιούνται από τις διάφορες Υπηρεσίες δεν είναι τα ίδια.

-Η ΕΛΣΤΑΤ, το Υπουργείο Γεωργίας και άλλοι Φορείς χρησιμοποιούν ως κατώφλι το υψόμετρο, αλλά όχι μόνο αυτό.

Από μετεωρολογικής απόψεως, εκ πρώτης όψεως φαίνεται ότι για την πρόγνωση των χιονοπτώσεων η αναφορά του υψομέτρου είναι αρκετή. Είναι όμως έτσι; Αναλύοντας το θέμα, θα λέγαμε καταρχάς ότι για να χιονίσει σε μια περιοχή πρέπει να υπάρχουν: το κατάλληλο θερμοκρασιακό προφίλ, επαρκής υγρασία και ένας μηχανισμός ανύψωσης της αέριας μάζας που θα οδηγήσει στη συμπύκνωση των υδρατμών κ.λπ. Όμως, οι παραπάνω προϋποθέσεις δεν συντρέχουν σε όλες τις περιοχές με το ίδιο υψόμετρο. Το γεωγραφικό πλάτος, το ανάγλυφο του εδάφους και η ηπειρωτικότητα  (απόσταση από τη θάλασσα) τροποποιούν σημαντικά τη θερμοκρασία, την υγρασία και τους ορογραφικούς ή θερμοδυναμικούς μηχανισμούς ανύψωσης της αέριας μάζας.

Στις σύντομες προγνώσεις, που είναι χρήσιμες για κάποιον που θέλει να ενημερωθεί για τη βασική εξέλιξη του καιρού χωρίς να χαθεί σε ατελείωτα κατεβατά, δεν είναι εφικτό να δίνονται δεκάδες υψόμετρα. Τα ενδεικτικά υψόμετρα είναι μια λύση, αλλά και αυτά είναι «μέσα» υψόμετρα που δίνουν μια γενική εικόνα.  Αυτά που μένουν είναι τα μετεωγράμματα (σημειακές προγνώσεις), τα οποία παράγονται αυτόματα μετά από επεξεργασία των αποτελεσμάτων των μοντέλων. Όμως, στην περίπτωση αυτή είμαστε υποχρεωμένοι να αποδεχθούμε τις αδυναμίες των μοντέλων που είναι μεγάλες. Αρκεί να αναλογιστούμε ότι τα μοντέλα βλέπουν την Πίνδο ως βουνό με ύψος 1.600 μέτρων ή ότι οι διαφορές των 1 ή 2 βαθμών στη θερμοκρασία, που είναι καθοριστικές για τη χιονόπτωση, ανήκουν στα στατιστικά σφάλματα των μοντέλων.

Οι πραγματικοί μετεωρολόγοι κάνουν φιλότιμες προσπάθειες να γίνονται όσο περισσότερο μπορούν ακριβείς, παραμένοντας επιστήμονες. Οι άλλοι, όντας χρόνια μπροστά από την επιστήμη, αραδιάζουν υψόμετρα και εκπληκτικές προγνωστικές λεπτομέρειες. Σε ό,τι αφορά τους χρήστες των προγνώσεων, υπάρχουν οι καλοπροαίρετοι, που δεν είναι τυχαίο ότι γνωρίζουν τα βασικά της μετεωρολογίας, και οι άλλοι, οι μεμψίμοιροι και οι γκρινιάρηδες, που αισθάνονται ότι είναι ταγμένοι να εντοπίζουν λαθεμένα υψόμετρα και άλλες αποτυχίες των προγνώσεων. Ακόμα και όταν τους λες ότι θα χιονίσει σε περιοχές χαμηλού υψομέτρου (0-200 μέτρα), δεν ικανοποιούνται. Θέλουν περαιτέρω υποδιαιρέσεις. Το μόνο που τους κάνει να ηρεμούν είναι όταν τους λες ότι θα χιονίσει ως τις βάρκες!

Καλημέρα, φίλοι μου