Η πρόγνωση του καιρού από τα πουλιά, τα φυτά, τα ζώα και τα μερομήνια

Α. Προγνώσεις μικρής διάρκειας

Η πτώση της ατμοσφαιρικής πίεσης και οι άλλες αλλαγές που παρατηρούνται μερικές ώρες πριν από την έλευση ενός βαρομετρικού χαμηλού γίνονται αντιληπτές από πολλά έντομα και ζώα, τα οποία από ένστικτο σπεύδουν να προφυλαχτούν στα καταφύγιά τους. Ειδικότερα, για τις μέλισσες υπάρχουν δύο θεωρίες που εξηγούν τη συμπεριφορά τους στις αλλαγές του καιρού. Σύμφωνα με την πρώτη από αυτές, με την εμφάνιση στον ουρανό των θυσάνων που προηγούνται της έλευσης ενός χαμηλού, οι παγοκρύσταλλοι που περιέχονται σε αυτούς διαθλούν το φως με αποτέλεσμα τη δημιουργία προβλημάτων στα μάτια των μελισσών και γενικότερα στον προσανατολιστικό μηχανισμό τους. 

Η δεύτερη θεωρία έχει να κάνει με τις  αλλαγές που προκαλούνται στο ηλεκτρικό πεδίο της ατμόσφαιρας λίγο πριν από την καταιγίδα, τις οποίες αντιλαμβάνονται αμέσως τα συγκεκριμένα έντομα. Όπως και να έχουν τα πράγματα, φαίνεται να ισχύει αυτό που έχει πει εδώ και πολλούς αιώνες ο Βιργίλιος: «Τη μέλισσα δεν την προλαβαίνει ποτέ η βροχή». Οι μύγες και τα κουνούπια γίνονται νευρικά πριν από την έλευση του βαρομετρικού χαμηλού ή μιας καταιγίδας. Επιτίθενται γρήγορα-γρήγορα και μετά σπεύδουν στα καταφύγιά τους, όπου πέφτουν σε ένα είδος κώματος.

Β. Προγνώσεις μεγάλης διάρκειας

Ο άνθρωπος δεν έχει την ικανότητα να προβλέπει τον καιρό μήνες πριν, αλλά κάποιοι στο θέμα αυτό αποδίδουν ιδιαίτερες αισθήσεις και ικανότητες στα ζώα, τα πουλιά και τα φυτά. Το πιθανότερο είναι ότι τα ζώα, τα πουλιά και τα φυτά αντιδρούν στις συνθήκες που διαμορφώθηκαν ή διαμορφώνονται από τον παρελθόντα ή τον παρόντα καιρό και όχι επειδή προβλέπουν τον καιρό που θα επικρατήσει τους επόμενους μήνες. Οι σκίουροι, όταν υπάρχει αφθονία καρυδιών ή φουντουκιών, μαζεύουν μεγάλες ποσότητες από αυτά λόγω ενστίκτου και όχι επειδή ο επερχόμενος χειμώνας θα είναι βαρύς. Τα αποδημητικά πουλιά πολλές φορές μετακινούνται νωρίτερα προς τα μέρη που ξεχειμωνιάζουν όχι επειδή προβλέπουν πρώιμο χειμώνα, αλλά επειδή λόγω καιρού ή άλλων αιτίων έχουν ήδη δημιουργηθεί αντίξοες συνθήκες για την επιβίωσή τους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, η μαζική μετανάστευση πελαργών και άλλων πουλιών τον Αύγουστο του 1989 από την Ευρώπη προς την Αφρική που έγινε λόγω επικράτησης πολύ χαμηλών για την εποχή θερμοκρασιών και όχι επειδή προβλεπόταν βαρύς χειμώνας στη Γηραιά Ήπειρο. Ο χειμώνας που ακολούθησε ήταν ένας από τους ηπιότερους χειμώνες για την κεντρική και τη βόρεια Ευρώπη και «διέψευσε» τα πουλιά και όλους όσοι έσπευσαν να μιλήσουν για επερχόμενη βαρυχειμωνιά. 

Τα αποδημητικά πουλιά εκμεταλλεύονται τον ευνοϊκό άνεμο για να αρχίσουν το ταξίδι τους, αλλά αν κατά τη διάρκεια του ταξιδιού τους ο άνεμος ενισχυθεί πάνω από κάποια όρια, τα περισσότερα είδη διακόπτουν την αποδημία τους. Με τον ερχομό της άνοιξης τα πουλιά δεν είναι δυνατό να γνωρίζουν αν έχουν λιώσει τα χιόνια στη βόρεια Ευρώπη, τις βόρειες Πολιτείες της Αμερικής ή τον Καναδά για να αρχίσουν το ταξίδι τους προς το βορρά. Το πιθανότερο είναι ότι για να βοηθηθούν ακολουθούν τους νοτιάδες οι οποίοι λιώνουν σιγά-σιγά και τα χιόνια και έτσι κατά την άφιξή τους έχουν περισσότερες πιθανότητες να βρουν έδαφος ακάλυπτο από χιόνι για να επιβιώσουν. Σε κάθε περίπτωση, ας μην ξεχνάμε ότι σμήνη αποδημητικών πουλιών, παρά τις προφυλάξεις που παίρνουν κατά τις μετακινήσεις τους, συχνά πέφτουν σε κακοκαιρίες και αποδεκατίζονται. 

Λανθασμένες είναι και οι παροιμίες που συνδέουν το χρόνο της άνθισης των φυτών ή των δένδρων, τη μεγάλη ποσότητα των καρπών τους ή το χρόνο πτώσης των φύλλων τους με το μελλοντικό καιρό. Όλα αυτά έχουν σχέση με τις συνθήκες (καιρικές ή μη) του παρελθόντος και του παρόντος και όχι του μέλλοντος.

Γ. Μερομήνια

Οι προβλέψεις μεγάλης διάρκειας που γίνονται με βάση τον καιρό των έξι ή δώδεκα πρώτων ημερών του Αυγούστου (μερομήνια) ή των ημερών-κλειδιών, όπως είναι οι ημέρες εορτών, δεν έχουν επιστημονική βάση. Οι καιρικές συνθήκες που προβλέπεται να επικρατήσουν σε μια περιοχή φαίνεται εξαιρετικά απίθανο να συνδέονται με τις καιρικές συνθήκες μιας συγκεκριμένης ημέρας εβδομάδες ή μήνες πριν. Με άλλα λόγια, δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι οι συνθήκες που επικρατούν μια ημέρα του χρόνου ακολουθούνται απαραίτητα από μια συγκεκριμένη καιρική σειρά. Ας μην ξεχνάμε άλλωστε ότι στην αριθμητική πρόγνωση καιρού αρκεί ένα διάστημα μόλις δύο εβδομάδων για να πάψουν τα αποτελέσματα των μοντέλων να εξαρτώνται από τις αρχικές συνθήκες. 

Σε κάθε περίπτωση, μια μέθοδος πρόγνωσης καιρού θεωρείται επιστημονική, όταν απορρέει από τις παρακάτω κατά σειρά διαδικασίες:

• παρατήρηση των φαινομένων

• διαμόρφωση μίας θεωρίας που να εξηγεί τα φαινόμενα

• εκτέλεση προγνώσεων με βάση τη θεωρία

• έλεγχος της θεωρίας με το πείραμα

• καταγραφή των αποτελεσμάτων και τροποποίηση της αρχικής θεωρίας, όσο χρειάζεται.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι μέθοδοι πρόγνωσης καιρού που προαναφέρθηκαν δεν πληρούν τα παραπάνω κριτήρια.

Τα παραπάνω αποσπάσματα προέρχονται από το βιβλίο «ΚΑΙΡΟΣ, Ο ΓΙΟΣ ΤΗΣ ΓΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΗΛΙΟΥ, τόμος ΙΙ, “Η πρόγνωση”»