Λίγα ακόμα για τους μεσογειακούς κυκλώνες

Η πρώτη μελέτη για τους μεσογειακούς κυκλώνες στην Ελλάδα έγινε από την ΕΜΥ*. Αντικείμενο της μελέτης αυτής ήταν ο μεσογειακός κυκλώνας που είχε παρατηρηθεί την 15^η Ιανουαρίου 1995 νοτιοδυτικά της Ζακύνθου (βλέπε διπλανό σχήμα). Οι δυσκολίες που αντιμετωπίσαμε ήταν αρκετές γιατί η διεθνής βιβλιογραφία ήταν φτωχή και τα μέσα παρατήρησης εκείνης της εποχής ανεπαρκή. Βλέποντας το εντυπωσιακό φαινόμενο στις λιγοστές τότε δορυφορικές εικόνες, δεν αισθανθήκαμε βέβαια όπως ο Κολόμβος και οι Ισπανοί του όταν αντιμετώπισαν για πρώτη φορά «τα μεγάλα αδέρφια του» στην Καραϊβική. Απλά, μας κίνησε την περιέργεια να μάθουμε τα πώς και τα γιατί αναφορικά με τη γένεση και την ανάπτυξή του. 

Θυμάμαι ακόμα ότι παιδευτήκαμε αρκετά για να βρούμε το όνομα που θα δίναμε στο φαινόμενο, το οποίο τελικά το ονομάσαμε «Μεσογειακό στρόβιλο μέσης κλίμακας με χαρακτηριστικά τροπικού κυκλώνα». Θεωρώ ότι το παραπάνω όνομα, αν και είναι μεγάλο, ταιριάζει περισσότερο από το Medicane που είναι κομψότατο, αλλά δεν είναι απολύτως σωστό. Αυτό, γιατί με βάση τις αγγλικές λέξεις από τις οποίες προέκυψε έπρεπε να το λέμε Μεσογειακό τροπικό κυκλώνα. Μεσογειακός κυκλώνας είναι και ο εξωτροπικός κυκλώνας που σχηματίζεται στον Κόλπο της Γένοβας ή στις άλλες κυκλογενετικές περιοχές της Μεσογείου.

Από το 1995 ως σήμερα οι μεσογειακοί κυκλώνες μελετήθηκαν από πολλούς ερευνητές και αποκτήσαμε όλοι περισσότερη γνώση. Κάνοντας, όπου χρειάζεται, αναφορές στην περίπτωση του μεσογειακού κυκλώνα του 1995 και του πρόσφατου μεσογειακού κυκλώνα (βλέπε διπλανό σχήμα) που επηρέασε σημαντικά την περιοχή μας, θα προσπαθήσω όσο πιο απλά μπορώ να σας εκθέσω τα του σχηματισμού και της ανάπτυξής του. Εννοείται ότι όσα εκτέθηκαν στις προηγούμενες δύο αναρτήσεις μου για το θέμα είναι αναγκαίο να τα έχουμε κατά νου.

Για τους μεσογειακούς κυκλώνες όλα ξεκινούν από την εμφάνιση πάνω από τη Μεσόγειο μιας μεγάλης κλίμακας διαταραχής ψυχρού πυρήνα που σταδιακά αποκόπτεται από τη γενική κυκλοφορία και παραμένει ικανό χρονικό διάστημα πάνω από τη θάλασσα. Στις περιπτώσεις αυτές η καθ’ ύψος διάτμηση του ανέμου (wind shear) εξασθενεί και η αντίθεση μεταξύ του κρύου αέρα στα ανώτερα στρώματα με τη θερμή επιφάνεια της θάλασσας κάτω από αυτά (το 1995 είχαμε -32^οC στα 500 hPa  και 15 ^οC στην επιφάνεια της θάλασσας, ενώ στον πρόσφατο μεσογειακό κυκλώνα οι αντίστοιχοι αριθμοί ήταν -10^οC και 27^οC) οδηγεί στην εκδήλωση όμβρων και καταιγίδων με τις διαδικασίες της ανωμεταφοράς

Οι όμβροι και οι καταιγίδες μπορούν να συσσωρευτούν γύρω από ένα εξασθενημένο βαρομετρικό χαμηλό [το 1995 ήταν ένα εξασθενημένο χαμηλό στα υπήνεμα της Πελοποννήσου (βλέπε παραπάνω σχήμα) και στον πρόσφατο μεσογειακό κυκλώνα ένα άβαθές χαμηλό στις Σύρτεις] και να του δώσουν συμμετρική θερμού πυρήνα δομή, λόγω  απελευθέρωσης λανθάνουσας θερμότητας, με ευκρινές κάποιες φορές μάτι.

Στο ερώτημα αν όλη η περιοχή κάτω από τη μεγάλης κλίμακας εξασθενημένη ανώτερη διαταραχή μετατρέπεται σε χαμηλό θερμού πυρήνα, η απάντηση είναι αρνητική. Συχνά, ο θερμός πυρήνας του μεσογειακού κυκλώνα βρίσκεται περικυκλωμένος από την ευρύτερη ψυχρή μάζα της ανώτερης διαταραχής (βλέπε παραπάνω σχήμα). Το γεγονός αυτό εξηγεί την άποψή μου ότι πρόκειται για δύο διαφορετικής κλίμακας διαταραχές με την ανώτερη από αυτές  να αποτελεί την πλατφόρμα πάνω στην οποία σχηματίζεται ο μεσογειακός μέσης κλίμακας στρόβιλος με θερμό πυρήνα. 

Αυτό φαίνεται καθαρά και στην περίπτωση του 1995. Ο μεσογειακός κυκλώνας που σχηματίστηκε ΝΔ της Ζακύνθου καταλαμβάνει μικρή περιοχή της ανώτερης σχεδόν αποκομμένης μεγάλης κλίμακας διαταραχής. Στον ίδιο χάρτη μπορείτε να δείτε ακόμα και ένα άλλο χαμηλό στο Αιγαίο, το οποίο δεν πληρούσε τις προϋποθέσεις που προαναφέρθηκαν για να εξελιχθεί σε μεσογειακό κυκλώνα.  

Όπως και να έχουν τα πράγματα, η περαιτέρω έρευνα θα μας διαφωτίσει ακόμα περισσότερο για το τι ακριβώς συμβαίνει με τη γένεση και την ανάπτυξη των μεσογειακών κυκλώνων, τις διαφορές που παρουσιάζουν κατά τη διάρκεια των διαφόρων εποχών του έτους, τις περιοχές προτίμησής τους και το κυριότερο για τις πιθανές αλλαγές στη συχνότητα εμφάνισης και την έντασή τους, όσο η Μεσόγειος γίνεται όλο και πιο θερμή. Πάντως, η έρευνα έδειξε ότι  είναι δύσκολο να γίνουν σαν τα μεγάλα αδέλφια τους της Καραϊβικής. Αυτό γιατί:

(α) Η Μεσόγειος είναι αρκετά βορειότερα της Καραϊβικής και η διάτμηση του ανέμου είναι ισχυρή λόγω της δραστηριότητας του αεροχειμάρρου.

(β) Τα νερά είναι ρηχά και έχουν σχετικά χαμηλή περιεκτικότητα σε θερμότητα. Βλέπετε, απουσιάζει ένα βαθύ θερμό ρεύμα, ανάλογο του Ρεύματος του Κόλπου.

(γ)  Η Μεσόγειος έχει πολλά μεγάλα νησιά και χερσονήσους που αυξάνουν τις πιθανότητες αποδυνάμωσης των κυκλώνων.

 

*Ζιακόπουλος Δ. και Μαρινάκη Α, 1996: Μεσογειακοί στρόβιλοι μέσης κλίμακαςμε χαρακτηριστικά τροπικών κυκλώνων. Πρακτικά 3ου Πανελλήνιου ΕπιστημονικούΣυνεδρίου Μετεωρολογίας, Κλιματολογίας και Φυσικής της Ατμόσφαιρας, Αθήνα, 22-25 Σεπτεμβρίου.