Όποιος είδε τα τωρινά, τα είδε όλα, και αυτά που γίνονταν ανέκαθεν και όσα θα γίνουν στο άπειρο μέλλον. Γιατί όλα είναι ίδια κι όμοια (Μάρκος Αυρήλιος, «Τα εις εαυτόν» στ΄37)

Στο πρώτο μισό του 17^ου αιώνα, η Σουηδία με επικεφαλής το βασιλιά Γουσταύο Αδόλφο είχε νικήσει τη Δανία, την Πολωνία και τη Ρωσία και είχε καταστεί η ισχυρότερη χώρα της βόρειας Ευρώπης. Στα τέλη της δεκαετίας του 1680, τις τύχες της Ρωσίας πήρε στα χέρια του ο Μέγας Πέτρος, ο οποίος άρχισε τις προσπάθειες εκσυγχρονισμού της σε όλα τα επίπεδα. Μεταξύ των στόχων του Μεγάλου Πέτρου ήταν και η ανακατάληψη των εδαφών που είχε κατακτήσει δεκαετίες πριν ο Γουσταύος Αδόλφος. Οι Ρώσοι συμμαχώντας με τους Πολωνούς και τους Δανούς επιτέθηκαν στους Σουηδούς που επικεφαλής τους ήταν τώρα ο νεαρός βασιλιάς Κάρολος ΙΒ΄. Το 1700, ο Κάρολος ΙΒ΄ αναχαίτισε την επίθεση των Συμμάχων, νίκησε τους Δανούς μέσα στην πατρίδα τους και τον Οκτώβριο βρέθηκε να πολιορκεί τους Ρώσους εισβολείς στη Νάρβα. Ένα μήνα αργότερα, τον Νοέμβριο του 1700, ο Σουηδός βασιλιάς με μόλις 10.000 στρατιώτες νίκησε μέσα σε φοβερή χιονοθύελλα το στρατό του Μεγάλου Πέτρου που αριθμούσε 70.000 άνδρες. Αντί όμως να καταδιώξει μέχρις τελικής εξόντωσης τους Ρώσους, ο Κάρολος ΙΒ΄ αρκέστηκε στην κατάληψη της Πολωνίας και της Σαξονίας και για διάστημα αρκετών ετών ασχολήθηκε με την ανασυγκρότηση του εξασθενημένου στρατού του, έχοντας πάντα στο μυαλό του την ιδέα κατάκτησης της Ρωσίας.

Στις αρχές του 1708, ο Κάρολος ΙΒ΄, εκατό και πλέον χρόνια πριν από το Ναπολέοντα Βοναπάρτη, εισέβαλε από ξηράς στη Ρωσία με σκοπό την κατάληψη της Μόσχας. Οι Ρώσοι απέφυγαν σε πρώτη φάση να αναμετρηθούν με τους Σουηδούς σε μάχη εκ του συστάδην και  άρχισαν να υποχωρούν καίγοντας και καταστρέφοντας ότι μπορούσε να φανεί χρήσιμο στους εισβολείς.  Ο Σουηδός βασιλιάς, βλέποντας τους μήνες να περνούν χωρίς αποτέλεσμα και μπροστά στο φάσμα του ερχομού του ανελέητου Ρωσικού χειμώνα, άλλαξε πορεία και αντί να βαδίσει προς τη Μόσχα κατευθύνθηκε προς τη νότια Ουκρανία, η οποία ήταν πλούσια σε φρούτα, δημητριακά και βοσκοτόπια. Δυστυχώς για τους Σουηδούς και η νέα πορεία ήταν πολύ δύσκολη με αποτέλεσμα να φθάσουν στον προορισμό τους το Νοέμβριο, όταν ο χειμώνας είχε ήδη αρχίσει να δείχνει τις άγριες διαθέσεις του. Σήμερα γνωρίζουμε ότι ο χειμώνας του 1708-09 ήταν ένας από τους δριμύτερους χειμώνες στην ιστορία της Ευρώπης, γεγονός που βίωσαν με το χειρότερο τρόπο οι Σουηδοί εισβολείς, παρόλο που ήταν εξοικειωμένοι με τις χαμηλές θερμοκρασίες. Χιλιάδες ήταν οι νεκροί στρατιώτες από την εξάντληση, την πείνα και κυρίως τις πολύ χαμηλές θερμοκρασίες. Η αντιμετώπιση του φονικού ψύχους ήταν για τους Σουηδούς το θέμα με την ύψιστη προτεραιότητα. Ο πόλεμος κατά του εχθρού είχε περάσει σε δεύτερη μοίρα. Όπως έγραψε ένας στρατιώτης του Καρόλου ΙΒ΄: «Αν βγαίναμε να κυνηγήσουμε τους Ρώσους, δεν ήταν πλέον για την ευχαρίστηση της θανάτωσής τους. Το θήραμα σε αυτό το κυνήγι ήταν η ζεστασιά των παλτών που θα τους παίρναμε σκοτώνοντάς τους» (Λάουρα Λι, Blame It on the Rain, How the Weather Has Changed History).

Με αυτές τις συνθήκες, την άνοιξη του 1709, η δύναμη του στρατού του Καρόλου από τις πενήντα χιλιάδες έπεσε στις είκοσι χιλιάδες άνδρες, πολλοί από τους οποίους ήταν άρρωστοι ή ακρωτηριασμένοι. Παρά τις ατελείωτες δυσκολίες, ο Κάρολος ΙΒ΄ δεν κατέθεσε τα όπλα, αλλά στον τομέα των πολεμικών επιχειρήσεων οι προοπτικές ήταν πλέον πιο ευνοϊκές για τους Ρώσους. Οι τελευταίοι το Μάιο του 1709 κατάφεραν να αναχαιτίσουν τη σουηδική προέλαση στην πόλη Πολτάβα της Ουκρανίας, την οποία πολιόρκησε ο Κάρολος χωρίς τελικά να μπορέσει να την καταλάβει. Η αυλαία της τραγωδίας για τους Σουηδούς έπεσε τον Ιούλιο του 1709, όταν ο Μέγας Πέτρος με 40.000 ξεκούραστους άνδρες, νίκησε ολοκληρωτικά τους ταλαιπωρημένους στρατιώτες του Καρόλου ΙΒ΄. Με τη νίκη του στην Πολτάβα ο Μέγας Πέτρος τερμάτισε την ηγεμονία της Σουηδίας στο βορρά και ανέδειξε την πατρίδα του ως τη νέα πλέον υπολογίσιμη δύναμη της Ευρώπης.