Ο ρόλος του καιρού στο ξέσπασμα της Γαλλικής Επανάστασης

«Η Ελευθερία οδηγεί το Λαό»

Ευγένιος Ντελακρουά, 1830 

Η ιστορία διδάσκει ότι όταν ένας λαός πεινάει, είναι εξαιρετικά δύσκολος, αν όχι αδύνατος, ο έλεγχός του. Η μεγάλη αυτή αλήθεια επαληθεύτηκε με το ξέσπασμα της Γαλλικής Επανάστασης του 1789. Στην προεπαναστατική Γαλλία η λεγόμενη Τρίτη Τάξη -οι άλλες δύο ήταν η Αριστοκρατία και ο Κλήρος- αποτελούσε σχεδόν το 90% του πληθυσμού της χώρας και βασικά τρεφόταν με ψωμί που παραγόταν από σίκαλη ή βρώμη. Για το ψωμί τους οι απλοί άνθρωποι ξόδευαν το 55% του μισθού τους, αλλά κατά τη διάρκεια  του πρώτου εξαμήνου του 1789 το ποσοστό αυτό ανέβηκε στο 85%. Στην επιδείνωση της οικονομικής κατάστασης της χώρας είχαν συντελέσει, μεταξύ των άλλων, τρία γεγονότα μετεωρολογικής φύσεως: η ξηρασία της άνοιξης του 1788, η τρομερή χαλαζοθύελλα που έπληξε εκτεταμένες περιοχές στις 13 Ιουλίου του ίδιου έτους και η δριμύτητα του χειμώνα 1788-89.

Πολλοί ιστορικοί θεωρούν ότι από τα τρία μετεωρολογικά γεγονότα που προαναφέρθηκαν ο σημαντικότερος παράγοντας που επιτάχυνε τις εξελίξεις στην προεπαναστατική Γαλλία ήταν η ξηρασία που έπληξε τη χώρα την άνοιξη του 1788 και είχε ως αποτέλεσμα την περιορισμένη σοδειά και την επακόλουθη πείνα. Σύμφωνα με τις διαθέσιμες μετεωρολογικές παρατηρήσεις της εποχής, τα ύψη βροχής που σημειώθηκαν τον Απρίλιο και τον Μάιο του 1788 ήταν κατά πολύ μειωμένα από τις κανονικές τιμές. Η μείωση έφθασε το 45% στη βόρεια Γαλλία και το 88% στη νότια Γαλλία.¹

Στις 13 Ιουλίου της ίδιας χρονιάς εξαιρετικά ισχυρή χαλαζοθύελλα έπληξε την ευρύτερη περιοχή του Παρισιού προκαλώντας τεράστιες καταστροφές ιδιαίτερα στην αγροτική παραγωγή. Ο Άγγλος πρεσβευτής Λόρδος Ντόρσετ σε επιστολή που έστειλε προς το Υπουργείο Εξωτερικών της χώρας του λίγες μέρες αργότερα έδωσε συγκλονιστικές λεπτομέρειες για τις εκτεταμένες και εξαιρετικά μεγάλες καταστροφές που προκάλεσε εκείνη η θύελλα. Μεταξύ των άλλων ο Λόρδος Ντόρσετ ανέφερε ότι «οι χαλαζόκοκκοι που έπεσαν δεν είχαν προηγούμενο σε ότι αφορά το μέγεθος και το βάρος τους. Σε μερικούς από αυτούς μετρήθηκε περιφέρεια 16 ιντσών, αλλά λέγεται ότι σε ορισμένες περιοχές έπεσαν ακόμα μεγαλύτεροι χαλαζόκοκκοι».¹ Σημειώνεται ότι ένας χαλαζόκοκκος με περιφέρεια 16 ιντσών, δηλαδή 40 εκατοστών έχει διάμετρο λίγο πιο πάνω από 12 εκατοστά. Άλλες μαρτυρίες, όπως εκείνη ενός Σκωτσέζου κηπουρού που ζούσε στη Γαλλία, αναφέρουν ότι οι χαλαζόκοκκοι ήταν τόσο μεγάλοι που σκότωσαν λαγούς και πέρδικες και έκοψαν μεγάλα κλαδιά δένδρων. Πληροφορίες ακόμα αναφέρουν ότι οι χαλαζόκοκκοι έκαναν τρεις μέρες να λιώσουν.

Τα δεινά όμως για το γαλλικό λαό δεν είχαν σταματήσει εκεί. Ο χειμώνας του 1788-89 ήταν ένας από τους πιο δριμείς χειμώνες της Ευρώπης με κύριο χαρακτηριστικό τη  μεγάλη διάρκειά του. Στο Παρίσι η θερμοκρασία έπεσε κάτω από το μηδέν επί 86 ημέρες, όταν ο μέσος αριθμός ημερών με αρνητικές θερμοκρασίες είναι 45 ημέρες. Πληροφορίες για τη δριμύτητα του τελευταίου προεπαναστατικού χειμώνα και τις συνέπειές του περιέχονται και στην αυτοβιογραφία του Αμερικανού Τόμας Τζέφερσον ο οποίος έζησε ένα διάστημα στο Παρίσι με την ιδιότητα του υπουργού και αργότερα έγινε Πρόεδρος των ΗΠΑ. Όπως λέει ο Τζέφερσον «ο ψυχρός χειμώνας προκάλεσε τόσο πάγο στα ποτάμια που δεν υπήρχε νερό για τη λειτουργία των νερόμυλων και τη μεταφορά των δημητριακών. Η Γαλλική κυβέρνηση αναγκάστηκε να λάβει μέτρα έκτακτης ανάγκης και να διαθέσει  στο Παρίσι χειρόμυλους για το άλεσμα των δημητριακών. Ήταν τόσο το κρύο που το κρασί στα κελάρια πάγωσε και άνοιξαν τα βαρέλια, προκαλώντας πρόσθετα προβλήματα στους οινοπαραγωγούς που είχαν χάσει τις καλλιέργειες τους στη χαλαζοθύελλα και οι οποίοι δεν μπορούσαν να πουλήσουν εύκολα το κρασί τους εξαιτίας της οικονομικής ύφεσης».²

Παραπομπές

¹ J. Neumann and J. Dettwiller, 1990: Great Historical Events That Were Significantly Affected by the Weather: Part 9, The Year Leading to the Revolution of 1789 in France.

² Λάουρα Λι, 2006: Blame It on the Rain, How the Weather Has Changed History.