"Ψευδή πορφύρα περιβάλλεται ο περιβάλλων τον ουρανόν εν νεφέλαις"

Δομήνικου Θεοτοκόπουλου, Το Τολέδο στην καταιγίδα, Νέα Υόρκη, Μητροπολιτικό Μουσείο

«Το Τολέδο το είχα στο νου μου όπως το είχε ζωγραφίσει ο Γκρέκο μέσα στην καταιγίδα: Αψηλό, ασκητικό, μαστιζόμενο από λάμψες απότομες, κι η σαΐτα της περίφημης γοτθικής του Μητρόπολης, η σαΐτα της ψυχής του ανθρώπου, διαπερνάει τα σύννεφα τα κατάφορτα από τον κεραυνό του Θεού. Οι μισοί πύργοι, τα μισά μουράγια, τα μισά σπίτια, φωτίζουνται με τη γαλάζια λάμψη της αστραπής, η άλλη μισή πλευρά γκρεμίζεται, κατάμαυρη, στο χάος. Υψώνουνταν στο νου μου το Τολέδο απαράλλαχτο με το πνέμα του Γκρέκο: φωτοσπαθάτο από τη μια μεριά, κατασκότεινο από την άλλη, απρόσιτο, στην κορφή της προσπάθειας, απ’ όπου δεν αρχίζει, όπως λέει ο Βυζαντινός μυστικός, η απροσπάθεια, παρά η θεία παραφροσύνη» (Νίκος Καζαντζάκης, Ταξιδεύοντας-Ισπανία, 1926). 

Δομήνικου Θεοτοκόπουλου, Ο Διαμερισμός των ιματίων του Χριστού (El Espolio). 

Λάδι σε μουσαμά 285 x 173 εκ., Τολέδο, Καθεδρικός Ναός.

Δομήνικου Θεοτοκόπουλου, Η Ταφή του κόμη του Οργκάθ. Λάδι σε μουσαμά 480x360 εκ., Τολέδο, Άγιος Θωμάς.

Τύχη αγαθή, βρέθηκα δύο φορές στο Τολέδο, την πόλη του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου, του Ελ Γκρέκο των Ισπανών. Όπως συμβαίνει με κάθε Έλληνα που την επισκέπτεται, ένοιωσα συγκίνηση και υπερηφάνεια για τον ελληνικής καταγωγής αλλά παγκόσμιας ακτινοβολίας ζωγράφο και απέραντο θαυμασμό για το έργο του. Στον Καθεδρικό Ναό του Τολέδο καθώς και στις άλλες εκκλησίες και τα μουσεία της παλαιάς πρωτεύουσας της Ισπανίας υπάρχουν πολλά από τα αριστουργήματα του Θεοτοκόπουλου. Προσωπικά, δύο έργα του με καθήλωσαν: το «Εσπόλιο», η ελαιογραφία πάνω στην οποία ο μεγάλος Κρητικός χάραξε την τέχνη του και την ψυχή του, και η Ταφή του κόμη του Οργκάθ, η ελαιογραφία με την οποία ο Θεοτοκόπουλος κατόρθωσε να κάνει τα αόρατα ορατά και τα ακατανόητα κατανοητά: συνέδεσε τα επίγεια με τα επουράνια, όχι από άμβωνος, όχι με κραυγές. Με την απαράμιλλη τέχνη του μπόρεσε να φθάσει ως τα βάθη της ψυχής μας για να μας πει ότι ο θάνατος δεν είναι το τέλος, αλλά η αρχή μιας άλλης ζωής. Μας αποκάλυψε την πεμπτουσία της χριστιανικής διδασκαλίας που περιγράφεται με τρεις μόνο λέξεις: «Θανάτω θάνατον πατήσας»! 

Χρόνια Πολλά και Καλή Ανάσταση, φίλοι μου