Τα «περίεργα» φαινόμενα τις παραμονές της άλωσης της Πόλης από τους Τούρκους (Μέρος 2ο, τελευταίο)

Το περίεργο φως πάνω από την Πόλη

Λίγες  μέρες πριν από την τελική επίθεσή τους για την άλωση της Πόλης οι Τούρκοι ήταν απελπισμένοι με την ανικανότητα του πολυάριθμου στρατού τους να σημειώσει κάποια επιτυχία μετά από πολλές μέρες πολέμου στη στεριά και τη θάλασσα. Και σαν να μην έφθανε αυτό, άρχισαν και να φοβούνται, όταν διαδόθηκε η φήμη ότι  θα έλθουν προς βοήθεια των πολιορκημένων ιταλικός στόλος από τη Δύση και πολυάριθμος στρατός υπό τον ηγεμόνα των Ούγγρων Ιάγκο. 

Στα παραπάνω προστέθηκε ένα φαινόμενο που παρατηρήθηκε την 24^η Μαΐου κι έκανε τους Τούρκους να φοβηθούν ακόμα περισσότερο. Όπως αναφέρει ο Γεώργιος Φραντζής: «Ένα πολύ λαμπερό φως κατέβαινε από ψηλά και στεκόταν όλη τη νύχτα πάνω από την πόλη. Στην αρχή οι Τούρκοι είπαν ότι ο Θεός ήταν οργισμένος με τους χριστιανούς και ήθελε να τους κάψει και να τους παραδώσει σαν δούλους σε αυτούς. Όταν όμως είδαν ότι γκρεμίζονταν συνέχεια από τις σκάλες και τα τείχη κι ότι δεν μπορούσαν να επικρατήσουν παρά τα τεχνάσματα που είχαν μεταχειριστεί, ενώ έμαθαν επίσης την ψεύτικη φήμη για τον ιταλικό στόλο και το στρατό του Ιάγκου που έρχονταν να μας βοηθήσουν, άρχισαν να αλλάζουν άποψη για το φως και να λένε πλέον ότι ο Θεός είναι υπέρ των χριστιανών, τους βοηθάει, τους προστατεύει κι επομένως οι ίδιοι δεν πρόκειται να πετύχουν τίποτε. Γι αυτούς τους λόγους τόσο ο σουλτάνος όσο και ο στρατός του είχαν καταληφθεί από θλίψη και απογοήτευση. Σκέφτονταν μάλιστα να λύσουν τη πολιορκία την άλλη μέρα και να σηκωθούν να φύγουν. Το ίδιο βράδυ όμως που ετοιμάζονταν να αναχωρήσουν, είδαν πάλι το φως να κατεβαίνει από τον ουρανό. Αυτή τη φορά δεν πλησίασε πάνω από την πόλη, αλλά αμέσως σκορπίστηκε κι εξαφανίστηκε μακριά. Μόλις το είδαν ο σουλτάνος και οι σύμβουλοί του ένιωσαν μεγάλη χαρά και είπαν: «Να που τους εγκατέλειψε πλέον ο Θεός». Οι σοφοί και οι ερμηνευτές της εσφαλμένης θρησκείας τους υποστήριξαν ότι εκείνο το  φως τους είχε φανερώσει ότι θα έπαιρναν την Πόλη. Έτσι τελικά πραγματοποιήθηκαν οι ελπίδες τους εξαιτίας των δικών μας αμαρτιών».⁵

Για το ίδιο θέμα ο Νέστορας Ισκεντέρης λέει: «Την εικοστή τετάρτη ημέρα, μήνας Μάιος, λόγω των ανομιών μας, ένα τρομερό σημείο φάνηκε στην πόλη τη νύχτα πριν την Παρασκευή κι έλαμψε όλη η πόλη. Έτρεξαν οι φρουροί νομίζοντας ότι οι  Τούρκοι έβαλαν φωτιά να κάψουν την πόλη, είδαν το φως κι άρχισαν να φωνάζουν. Πολλοί  από αυτούς που μαζεύτηκαν εκεί είδαν ψηλά στη μεγάλη εκκλησία της Αγίας Σοφίας να βγαίνει από τα παράθυρα μεγάλη πύρινη φλόγα που αγκάλιασε γύρω-γύρω όλο τον τρούλο της εκκλησίας. Αυτό κράτησε πολλή ώρα. Έπειτα μαζεύτηκε η φλόγα κι έγινε ένα φως κι ήταν σαν το φως το ανέκφραστο, και αμέσως υψώθηκε στους ουρανούς (…) Την άλλην ημέρα τα έμαθε αυτά ο λαός για την ανάληψη του Αγίου Πνεύματος και τα έχασαν όλοι, τους κυρίεψε φόβος και τρόμος».⁶

Ο Στίβεν Ράνσιμαν αναφέρει ότι το περίεργο φως πάνω από την Πόλη εμφανίστηκε μετά τη διάλυση της ομίχλης της 26^ης Μαΐου: «Εκείνη τη νύκτα, όταν διαλύθηκε η ομίχλη, παρατηρήθηκε ότι ένα περίεργο φως έπαιζε γύρω από τον τρούλο της μεγάλης εκκλησίας της Αγίας Σοφίας. Το είδαν και από το τουρκικό στρατόπεδο και θορυβήθηκαν. Ο ίδιος ο σουλτάνος χρειάστηκε να καθησυχαστεί από τους σοφούς του οι οποίοι ερμήνευσαν το σημάδι ότι έδειχνε πως το φως της πραγματικής πίστης θα φώτιζε σύντομα το ιερό κτίριο. Για τους Έλληνες και τους Ιταλούς συμμάχους τους δεν υπήρχε καμία παρόμοια ανακουφιστική ερμηνεία. Από τα τείχη μπορούσαν να δουν και φώτα να λαμπυρίζουν σε απόσταση στην ύπαιθρο, πολύ πίσω από το τουρκικό στρατόπεδο, εκεί όπου δεν έπρεπε να υπάρχουν φώτα. Μερικοί αισιόδοξοι φρουροί δήλωσαν ότι ήταν οι φωτιές των στρατευμάτων που έρχονταν με τον Ιωάννη Ουνιάδη να σώσουν τους πολιορκημένους Χριστιανούς. Αλλά δεν εμφανίστηκε κανένας στρατός. Τα περίεργα φώτα δεν ερμηνεύθηκαν ποτέ».⁴

 Με βάση τις ιστορικές πηγές που προαναφέρθηκαν, τα περίεργα φώτα πάνω από την Αγία Σοφία και ευρύτερα πάνω από την Κωνσταντινούπολη εμφανίστηκαν στο διάστημα από 24 ως 26 Μαΐου 1453. Κατά καιρούς έχουν γίνει προσπάθειες φυσικής ερμηνείας του φαινομένου, τις οποίες αξίζει τον κόπο να δούμε. Σύμφωνα με την απλούστερη εξήγηση, τα περίεργα φώτα μπορεί να οφείλονταν στην αντανάκλαση των φωτιών που άναβαν οι Τούρκοι έξω από τα τείχη. Οι πληροφορίες για τις φωτιές των Τούρκων είναι αξιόπιστες καθώς προέρχονται από τον Νικολό Μπάρμπαρο που έζησε τα γεγονότα μέσα από την Πόλη.⁷

Ορισμένοι ερευνητές θεωρούν ότι το περίεργο φως πάνω από την Πόλη και συγκεκριμένα πάνω από τον Ιππόδρομο τις παραμονές της άλωσης ίσως να ήταν το φαινόμενο που είναι γνωστό ως Φωτιά του Σαν Έλμο.⁸ Σημειώνεται ότι η Φωτιά του Σαν Έλμο είναι ηλεκτρικό ατμοσφαιρικό φαινόμενο και συγκεκριμένα ηλεκτρική εκκένωση μικρής έντασης, λίγο-πολύ συνεχής, η οποία πηγάζει από αντικείμενα με αιχμηρές άκρες ισχυρού ηλεκτρικού πεδίου. Μια τέτοια υπόθεση έχει βάση όταν αναφέρεται στις απογευματινές-βραδινές ώρες της 25^ης Μαΐου, δηλαδή στη διάρκεια ή λίγο μετά την ισχυρή καταιγίδα που εκδηλώθηκε στην Κωνσταντινούπολη τη συγκεκριμένη μέρα.

Ο Δόκτωρ Κέβιν Πανγκ του Τεχνολογικού Ινστιτούτου της Καλιφόρνια σε ανακοίνωση που έκανε στις 6 Δεκεμβρίου 1993 συνέδεσε για πρώτη φορά τα περίεργα φαινόμενα που παρατηρήθηκαν στην Πόλη της παραμονές της άλωσής της από τους Τούρκους με μια πολλή μεγάλη ηφαιστειακή έκρηξη που έγινε το 15^ο αιώνα. Πρόκειται για τη γιγαντιαία έκρηξη της νήσου Κιουγουέι (Kuwae) στις Νέες Εβρίδες του Νότιου Ειρηνικού Ωκεανού, χίλια εννιακόσια χιλιόμετρα ανατολικά της Αυστραλίας, η οποία μέχρι τότε αναφερόταν μόνο στους θρύλους των κατοίκων της περιοχής. Χρησιμοποιώντας σύγχρονες μεθόδους χρονολόγησης και ιστορικά αρχεία διαφόρων λαών, ο Πανγκ κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η συγκεκριμένη έκρηξη συνέβη στα τέλη του 1452 ή στις αρχές του 1453 και ότι είχε σοβαρή επίδραση στον καιρό και το κλίμα σχεδόν ολόκληρου του πλανήτη.⁹ Νεότερες μελέτες έδειξαν ότι  κατά την έκρηξη του ηφαιστείου Κιουγουέι οι εκπομπές θείου στην ατμόσφαιρα ήταν μεγαλύτερες από τις εκπομπές του Ταμπόρα του 1815 και ίσως μεγαλύτερες και από εκείνες του Λάκι της Ισλανδίας το 1783. Η έρευνα έδειξε ακόμα ότι ο όγκος των ηφαιστειακών υλικών που εκτοξεύτηκαν στην ατμόσφαιρα από το ηφαίστειο Κιουγουέι ήταν έξι φορές μεγαλύτερος από τον όγκο των υλικών που εκτόξευσε το Πινατούμπο το 1991.^{10, 11}

Πώς όμως συνδέεται η έκρηξη του ηφαιστείου Κιουγουέι με τα περίεργα φώτα πάνω από την Κωνσταντινούπολη; Ο Κέβιν Πανγκ εξηγεί: «Οι κάτοικοι της Πόλης νόμιζαν ότι τα παράξενα φώτα ήταν αντανακλάσεις των φωτιών που άναβαν οι Τούρκοι, αλλά αυτή η ‘φωτιά’ δεν ήταν τίποτε άλλο από μια οπτική παραίσθηση λόγω της αντανάκλασης της έντονα κόκκινης λάμψης του λυκόφωτος από τα σύννεφα της ηφαιστειακής τέφρας στα ανώτερα στρώματα της ατμόσφαιρας. Πολλοί ψευδείς συναγερμοί πυρκαγιάς είχαν αναφερθεί σε πλανητική κλίμακα μετά την έκρηξη του ινδονησιακού ηφαιστείου Κρακατόα το 1883».⁹  Ο Πανγκ δεν μένει μόνο σε αυτό. Συνδέει την πληροφορία των ιστορικών της άλωσης ότι εκείνη την άνοιξη η παραγωγή των κήπων της Πόλης ήταν μικρή με την ηφαιστειακή ψύχρα και εικάζει ότι η ένταση της καταιγίδας της 25^ης Μαΐου και η ασυνήθιστη ομίχλη της επόμενης μέρας είναι πιθανό να σχετίζονται με την έκρηξη του Κιουγουέι.

Η σύνδεση μεταξύ ηφαιστειακών εκρήξεων και ασυνήθιστων ατμοσφαιρικών φαινομένων είναι γνωστή από παλιά. Το 1784, ο Βενιαμίν Φραγκλίνος ήταν ένας από τους πρώτους που απέδωσε τον ασυνήθιστα κρύο καιρό στην Ευρώπη εκείνης της χρονιάς καθώς και μια παράξενη «ξηρή ομίχλη», όπως την αποκαλούσε, στην έκρηξη του ηφαιστείου Λάκι που είχε πραγματοποιηθεί στην Ισλανδία το προηγούμενο έτος (1783). Το 1815, η έκρηξη του ηφαιστείου Ταμπόρα στην Ινδονησία, η μεγαλύτερη ηφαιστειακή έκρηξη της σύγχρονης εποχής, «εξαφάνισε» το καλοκαίρι του 1816. Αν και μετά την έκρηξη του Ταμπόρα υπήρχαν ακόμα κάποια ερωτηματικά για τον τρόπο με τον οποίο μια ηφαιστειακή έκρηξη επηρεάζει την ατμόσφαιρα, τον καιρό και το κλίμα, όλα εξηγήθηκαν μετά την έκρηξη του ηφαιστείου Κρακατόα το 1883. Όλοι σήμερα αποδέχονται ότι στις μεγάλες ηφαιστειακές εκρήξεις που λαμβάνουν χώρα κυρίως στα μικρά και μέσα γεωγραφικά πλάτη το ηφαιστειακό νέφος εξαπλώνεται σε όλο τον πλανήτη και δημιουργεί θολή ατμόσφαιρα, εντυπωσιακά ηλιοβασιλέματα και άλλα οπτικά εφέ. Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι τρεις μήνες μετά την έκρηξη του Κρακατόα, τα ηλιοβασιλέματα ήταν τόσο λαμπρά και παρατεταμένα που οι Πυροσβεστικές Υπηρεσίες στη Νέα Υόρκη και το Κονέκτικατ κινητοποιήθηκαν αρκετές φορές για κατάσβεση πυρκαγιών, για να αποδειχθούν τελικά ψευδείς οι συναγερμοί.

Ο Haraldur Sigurdsson, ηφαιστειολόγος του Πανεπιστημίου του Rhode Island στο Kingston, δεν αρνείται ότι η ηφαιστειακή δραστηριότητα μπορεί να προκαλέσει περίεργα αποτελέσματα στην ατμόσφαιρα και επιβεβαιώνει ότι το ηφαίστειο Κιουγουέι εξερράγη περίπου την εποχή που έπεσε η Πόλη, αλλά είναι επιφυλακτικός σε ότι αφορά τις εξηγήσεις του Κέβιν Πανγκ.¹²

Οι ιστορικές πηγές, που μας πληροφορούν για τα γεγονότα των τελευταίων πριν από την άλωση της Πόλης ημερών, δεν κάνουν συγκεκριμένες αναφορές για περίεργα κόκκινα ηλιοβασιλέματα ή ανατολές, ούτε μπορούμε να γνωρίζουμε για τον τρόπο με τον οποίο η ηφαιστειακή τέφρα έκανε, αν έκανε, να φανεί η έκλειψη της Σελήνης της 22ας Μαΐου. Ο  Αλεξάντρ Βασίλιεφ στο βιβλίο του Η Ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας αναφέρεται σ’ έναν παλιό Γεωργιανό χρονικογράφο ο οποίος έγραψε ότι «την ημέρα που οι Τούρκοι κατέλαβαν την Κωνσταντινούπολη ο ήλιος είχε σκοτεινιάσει».¹³ Αν ισχύει η θεωρία του Κέβιν Πανγκ, η πληροφορία του Γεωργιανού χρονικογράφου επιβεβαιώνεται μ’ έναν τρόπο που ο ίδιος δεν θα μπορούσε ποτέ να φανταστεί. Ωστόσο, τα λόγια του χρονικογράφου μπορεί απλά να εξέφραζαν με ποιητικό τρόπο τη θλίψη του για το χαμό της Πόλης. 

Παραπομπές:

¹ Νικολό Μπάρμπαρο, Το Χρονικό της Πολιορκίας και της Άλωσης της Κωνσταντινούπολης (Το ημερολόγιο της Πολιορκίας της Κωνσταντινούπολης).  Μετάφραση Βανέσσας Λάππα. Από το βιβλίο Η Πόλις Εάλω των Εκδόσεων Λιβάνη 1993, σ. 177.

²  Κριτόβουλου του Ίμβριου, Ιστορία, Α΄45. Εκδόσεις Κανάκη, Αθήνα 2005.

³  Κριτόβουλου του Ίμβριου, Ιστορία, Α΄46. Εκδόσεις Κανάκη, Αθήνα 2005.

⁴ Steven Runciman, Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης 1453. Μετάφραση – επιμέλεια Νίκου Νικολούδη. Εκδόσεις Παπαδήμα, Αθήνα 2005.

⁵ Γεωργίου Φραντζή ή Σφραντζή, Το Χρονικό της Πολιορκίας και της Άλωσης της Κωνσταντινούπολης. Μεταγλώτιση Γιώργου Κουσουνέλου. Από το βιβλίο Η Πόλις Εάλω των Εκδόσεων Λιβάνη 1993, σ. 47-48.

⁶  Νέστορας Ισκεντέρης, Η Πολιορκία και η Άλωση της Πόλης (Ρωσικό Χρονικό). Απόδοση Μήτσου Αλεξανδρόπουλου. Εκδόσεις Κέδρος, Αθήνα 1978, σελ 65-67.

⁷ Νικολό Μπάρμπαρο, Το Χρονικό της Πολιορκίας και της Άλωσης της Κωνσταντινούπολης (Το ημερολόγιο της Πολιορκίας της Κωνσταντινούπολης).  Μετάφραση Βανέσσας Λάππα. Από το βιβλίο Η Πόλις Εάλω των Εκδόσεων Λιβάνη 1993, σ. 181-182.

⁸  Philippides Marios and  Hanak Walter, The Siege and the Fall of Constantinople in 1453: Historiography, Topography, and Military Studies, 2011.Ashgate Publishing.

⁹ http://www.jpl.nasa.gov/releases/93/release_1993_1543.html (Kevin Pang Jet Propulsion Laboratory, California Institute of Technology, National Aeronautics and Space Administration  (Ανακοίνωση 6^ης Δεκεμβρίου 1993).

¹⁰ Chaochao Gao et all, The 1452 or 1453 A.D. Kuwae Eruption Signal Derived from Multiple Ice Core Records: Greatest Volcanic Sulfate Event of the Past 700 Years, Journal of Geophysical Research,  January 2006.

¹¹ Witter, J. B. and Self, S., The Kuwae (Vanuatu) eruption of AD 1452: potential magnitude and volatile release. Bulletin of Volcanology, 69(3), 2007, pp. 301–318.

¹²  http://archive.aramcoworld.com/issue/199606/constantinople.s.volcanic.twilight.htm

¹³ Αλεξάντρ Α. Βασίλιεφ, Ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας (324-1453),  τ. Β΄1971. Μετάφραση Δημοσθένη Σαβράμη, Εκδοτικός Οργανισμός Πάπυρος.