Ο μαύρος κύκνος, ο γκρι ρινόκερος και ο εντός του δωματίου ελέφαντας!

Η μεταφορά είναι ένα σχήμα λόγου που δεν συναντάμε μόνο στη λογοτεχνία. Κατέχει σημαντική θέση στη σχέση γλώσσας και επικοινωνίας και συχνά είναι το κλειδί για τη βαθύτερη κατανόηση κοινωνικών, πολιτικών και οικονομικών καταστάσεων. Τα τελευταία χρόνια όλο και πιο πολλοί συγγραφείς μεταχειρίζονται ονόματα ζώων και πουλιών για να εκφράσουν πιο έντονα τις απρόβλεπτες αλλαγές και τους κινδύνους σε τομείς όπως η οικονομία, η ιατρική και η κλιματική αλλαγή. Ο «μαύρος κύκνος», ο «γκρι ρινόκερος» και άλλες παρόμοιες εκφράσεις κατέχουν περίοπτη θέση στη μοντέρνα μεταφορική γλώσσα και έκρινα σκόπιμο να δούμε τη σημασία τους.

Ο μαύρος κύκνος

Ο Ρωμαίος ποιητής του 2^ου μ. Χ. αιώνα Decimus Junius Juvenalis για να τονίσει πόσο σπάνια είναι η τέλεια σύζυγος έγραψε μεταφορικά σε ένα ποίημά του ότι είναι «ένα σπάνιο πουλί στη γη, παρόμοιο με ένα μαύρο κύκνο» (rara avis in terris nigroque simillima cygno). Ο Juvenalis αλλά και οι πρώτοι ορνιθολόγοι νόμιζαν ότι δεν υπάρχουν μαύροι κύκνοι, ώσπου το 1697 εντοπίστηκαν κάποιοι από αυτούς στην Αυστραλία.  

Το 2007, κυκλοφόρησε το βιβλίο του μελετητή και δοκιμιογράφου  Nassim Nicholas Taleb με τον τίτλο: «Ο μαύρος κύκνος: ο αντίκτυπος του εξαιρετικά απρόβλεπτου», στο οποίο ο συγγραφέας διαπραγματεύεται τα απροσδόκητα (εξαιρετικά απίθανα) γεγονότα στην οικονομία αλλά και σε κάθε άλλη δραστηριότητα μιας κοινωνίας που ανατρέπουν δραματικά προς το χειρότερο ή το καλύτερο τη δομή της.

Ο πράσινος κύκνος

Στις 30 Οκτωβρίου του 2006 δημοσιεύθηκε η έκθεση του Βρετανού οικονομολόγου Σερ Νίκολας Στερν  με θέμα τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής στην παγκόσμια οικονομία που θορύβησε πολλούς. Το σημαντικότερο συμπέρασμα που προέκυψε από τη συγκεκριμένη έκθεση είναι ότι το οικονομικό κόστος από τη χωρίς φρένο υπερθέρμανση του πλανήτη θα είναι πολύ μεγαλύτερο από την εφαρμογή μέτρων για το δραστικό περιορισμό των επιπτώσεων της.

 

Τον Ιανουάριο του 2020, η Τράπεζα Διεθνών Διακανονισμών (Bank for International Settlements) δημοσίευσε μελέτη με τον τίτλο «The Green Swan: Central Banking and Financial Stability in the Age of Climate Change», η οποία εστιάζει στο ρόλο των κεντρικών τραπεζών σε ότι αφορά τη διατήρηση της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας την εποχή της κλιματικής αλλαγής (πράσινος κύκνος).

 

Ο γκρι ρινόκερος

Τον Απρίλιο του 2016 κυκλοφόρησε το βιβλίο της Michele Wucker με τον τίτλο «Ο γκρι ρινόκερος: πώς να αναγνωρίσετε και να ενεργήσετε για τους προφανείς κινδύνους που αγνοούμε». Ο γκρι ρινόκερος αντιπροσωπεύει μια προφανή αλλά συχνά παραμελημένη απειλή. Όπως εξηγεί η συγγραφέας, ο ρινόκερος δεν είναι ούτε μαύρος ούτε άσπρος. Είναι ένας τυπικός γκρι ρινόκερος που τρέχει σ’ ένα μονοπάτι στο οποίο βρισκόμαστε κι εμείς. Τον βλέπουμε από μακριά να έρχεται κατά πάνω μας, άλλοτε σκοντάφτοντας και άλλοτε αυξάνοντας ταχύτητα, αλλά δεν κάνουμε κάτι για να τον αντιμετωπίσουμε.  

Ο ελέφαντας στο δωμάτιο

Η φράση ο ελέφαντας στο δωμάτιο (the elephant in the room) είναι ένας αγγλικός μεταφορικός ιδιωματισμός και χρησιμοποιείται για ένα τεράστιο θέμα, ερώτημα ή αμφιλεγόμενο ζήτημα που το γνωρίζουν όλοι, αλλά κανείς δε θέλει να το συζητήσει.

Η μαύρη μέδουσα

Τον Οκτώβριο του 2013 σήμανε συναγερμός στο πυρηνικό εργοστάσιο Όσκαρσαμν της Σουηδίας, στο οποίο υπάρχουν κάποιοι από τους μεγαλύτερους αντιδραστήρες του κόσμου. Χιλιάδες μέδουσες από τη θάλασσα είχαν φράξει τους αγωγούς που μεταφέρουν νερό για την ψύξη των γεννητριών του συστήματος. Οι περιβαλλοντολόγοι είπαν ότι το τεράστιο κοπάδι από τις μέδουσες είχε τις ίδιες επιδράσεις που θα είχε ένα τσουνάμι και εξήγησαν ότι η λόγω της κλιματικής αλλαγής άνοδος τόσο της θερμοκρασίας των ωκεανών όσο και του επιπέδου της οξίνισής τους δημιουργεί απόλυτα ευνοϊκές συνθήκες για την ταχεία αύξηση του πληθυσμού των μεδουσών.

Το σύνδρομο της γαλοπούλας

Μια γαλοπούλα επί μήνες καλοπερνούσε με τρία καθημερινά γεύματα στο πεντακάθαρο κοτέτσι της και οι σκέψεις της ήταν πάντα θετικές. Νόμιζε ότι έτσι θα ήταν για πάντα η ζωή της, ώσπου ήρθαν τα Χριστούγεννα… Αυτό ήταν αδύνατον να το προβλέψει με βάση την προηγούμενη εμπειρία της και ως εκ τούτου ήταν αδύνατο να προετοιμαστεί.

Συζήτηση-Συμπεράσματα

Α) Πολλοί θεωρούν ότι η πανδημία του COVID-19 δεν αποτελεί «μαύρο κύκνο». Από τον Σεπτέμβριο του 2019 ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας καλούσε τις κυβερνήσεις να προετοιμαστούν για τον κίνδυνο πανδημιών που θα μπορούσαν να προκαλέσουν παράλληλα και χάος στην παγκόσμια οικονομία. Επιπλέον, νωπές είναι οι μνήμες από την επιδημία του H1N1, του Έμπολα και του SARS, για να μην ανατρέξουμε πιο πίσω στο χρόνο. Ο COVID-19 προσομοιάζει περισσότερο σε έναν «γκρι ρινόκερο», όπως χαρακτηρίζεται ένας κίνδυνος, ο οποίος, ενώ είναι ορατός και συγκεντρώνει αρκετές πιθανότητες να πραγματοποιηθεί, υποτιμάται και συνήθως βρίσκει τους ανθρώπους απροετοίμαστους.

Αναφορικά με την επιστροφή μας στην κανονικότητα, εγείρεται ερώτημα για το ποια ακριβώς θα είναι η μετά την πανδημία κανονικότητα (νέα κανονικότητα). Ασφαλής απάντηση στο ερώτημα αυτό δεν υπάρχει και όσο ενοχλητικό κι αν είναι, πρέπει να μάθουμε να ζούμε με το φόβο γεγονότων «μαύρου κύκνου».

Β) Οι διεθνείς χρηματοπιστωτικές κρίσεις, όπως εκείνη του 2007-2008, περισσότερο προσομοιάζουν σε γεγονότα "γκρι ρινόκερου", παρά σε γεγονότα «μαύρου κύκνου». Στον ασταθή κόσμο της οικονομίας, λίγο ή πολύ, αναταράξεις αυτού του είδους είναι πιθανές.

Γ) Σε ότι αφορά την κλιματική αλλαγή, ο αποκαλούμενος «πράσινος κύκνος» είναι ένας τεράστιος «γκρι ρινόκερος» που τρέχει ήδη στο κοινό μας μονοπάτι κι αν δεν κάνουμε κάτι για να τον αντιμετωπίσουμε, θα θέσουμε σε μεγάλο κίνδυνο την ίδια μας την ύπαρξη στον πλανήτη.  Προς το παρόν, τον αντιμετωπίζουμε είτε όπως «τον ελέφαντα στο δωμάτιο» είτε έχοντας το «σύνδρομο της γαλοπούλας».

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι με την κλιματική αλλαγή να εντείνεται, θα κληθούμε να αντιμετωπίσουμε πολλές «μαύρες μέδουσες». Προσωπικά, υπάρχει κάτι που με ανησυχεί ακόμα πιο πολύ. Είναι οι επιμέρους πολλοί «μαύροι κύκνοι» που αγνοούμε παντελώς και στο μέλλον θα μας εκπλήξουν δυσάρεστα. Όπως προσφυώς έγραψε κάποιος, αυτό που με φοβίζει περισσότερο δεν είναι οι ερω­τήσεις για τις οποίες δεν έχουμε απαντήσεις, αλλά οι ερωτήσεις που ακόμη δεν γνωρίζουμε να κάνουμε!