Η μετεωρολογική παράδοση στην Ελλάδα

Δεν υπάρχει έθνος στον πλανήτη μας που να στερείται λαογραφικών στοιχείων μετεωρολογικού περιεχομένου. Από την αυγή της ιστορίας οι άνθρωποι ως γεωργοί, βοσκοί, ψαράδες, ναύτες ή έμποροι είχαν πάντοτε τα μάτια τους στραμμένα προς τον ουρανό, αναζητώντας τα σημάδια του καιρού από τον οποίο εξαρτάτο η επιβίωσή τους. Τα λαογραφικά μετεωρολογικά στοιχεία των διάφορων λαών παρουσιάζουν μεταξύ τους μεγάλες ομοιότητες, παρόλο που η ιστορική αφετηρία και η εξέλιξή τους ήταν εντελώς διαφορετικές. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι οι άνθρωποι σε όλα τα γεωγραφικά μήκη και πλάτη του κόσμου και σε όλη τη διαδρομή της ιστορίας ένοιωσαν τον ίδιο φόβο για τον κεραυνό, λαχτάρησαν εξίσου τη βροχή και έζησαν με τον ίδιο τρόπο αυτή την περίεργη σχέση αγάπης και μίσους με τον άνεμο που άλλοτε τους βοηθούσε και άλλοτε τους παράσερνε προς την καταστροφή.

Στη χώρα μας η μετεωρολογική παράδοση είναι από τις πιο μακραίωνες του πλανήτη και το λαογραφικό υλικό που έφθασε ως τις μέρες μας από την αρχαία, τη βυζαντινή και τη νεότερη περίοδο είναι από τα πλουσιότερα μεταξύ όλων των λαών της γης. Είναι χαρακτηριστική η σχετική αναφορά του  Ιρλανδού Πανεπιστημιακού καθηγητή κλασσικών σπουδών Πάτρικ Κρόνιν, ο οποίος  έκανε  συγκριτική μελέτη μεταξύ της Ιρλανδίας και της Ελλάδας στον τομέα της λαϊκής Μετεωρολογίας.  Όπως ο ίδιος λέει, ένοιωσε έκπληξη και αμηχανία όταν διαπίστωσε ότι η καιρική λαογραφία της χώρας του ήταν πολύ περιορισμένη σε σχέση με την αντίστοιχη ελληνική. Ερευνώντας το θέμα έδωσε τις παρακάτω δύο εξηγήσεις:

α. Από τον 4ο αιώνα, και ίσως νωρίτερα, η λαϊκή Μετεωρολογία  στην αρχαία Ελλάδα θεωρούνταν άξια σοβαρής μελέτης από τους φυσικούς φιλοσόφους και ιδιαίτερα από τους Περιπατητικούς. Στην Ιρλανδία δεν υπάρχει καμιά συλλογή καιρικών «σημείων» από την αρχαιότητα.

β. Ίσως η υπό ζήτηση διαφορά καθρεφτίζει τη μεγαλύτερη ικανότητα των Ελλήνων να παρατηρούν ακριβώς και να κρατούν στη μνήμη τους αλλαγές στο περιβάλλον και να τις συσχετίζουν με αλλαγές του  καιρού. Αυτή η κοφτερή αντίληψη των φυσικών φαινομένων αποδεικνύεται κατ’ επανάληψη και στην ελληνική λογοτεχνία από τον Όμηρο και έπειτα και ιδιαιτέρως στις εργασίες του Αριστοτέλη και του Θεόφραστου (Πάτρικ Κρόνιν, Η Λαϊκή Μετεωρολογία στην Ελλάδα και την Ιρλανδία, 1998).

Αναφορικά με τη σχέση μεταξύ της (λαϊκής) μετεωρολογικής παράδοσης και της επιστήμης της μετεωρολογίας, νομίζω ότι πρέπει να αποδίδουμε στην καθεμιά από αυτές αυτά που της αξίζουν. Στο κεφ.4 του τόμου ΙΙ της τριλογίας μου «ΚΑΙΡΟΣ, Ο ΓΙΟΣ ΤΗΣ ΓΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΗΛΙΟΥ» ξεχώρισα ποιες από τις πρακτικές μεθόδους πρόγνωσης καιρού έχουν επιστημονική βάση και ποιες είναι προϊόντα προλήψεων και δεισιδαιμονιών.

11 σχόλια:

  1. Πρωταθλητής λοιπόν η χώρα μας κ στην καιρική λαογραφία με την μετεωρολογική παράδοση.
    Πρώτος ειδικός σε τέτοια θέματα ο Χριστόδουλος βεβαίως...
    Χαίρομαι πολύ,για τα όμορφα κ με ουσία σχόλια που γράφονται τελευταία στο μπλογκ (ο φίλος Πέτρος μας μαθαίνει κ την αρχαία Ελληνικήν)κ μακάρι να γράφουν κ άλλοι φίλοι με μετεωρολογικές γνώσεις από δω κ πέρα πιο συχνά που ο καιρός θα αποκτήσει περισσότερο ενδιαφέρον (π.χ. Παπαηλίας κ ο χαμένος συμπατριώτης Χρήστος Κομπορόζος)
    Καλησπέρα σε όλους τους φίλους του μπλογκ κ καλή Κυριακή.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Καλημερα σε ολους.Για αλλη μια φορα ο δασκαλος μας χαρισε ενα εξαιρετικο αρθρο και τον ευχαριστουμε Ολη αυτη η παραδοση του Ελληνικου λαου για τα σημεια του καιρου αναδυκνειει τον χαρακτηρα των Ελληνων και τη σχεση τους με τη φυση και τα φαινομενα που προερχονται απο αυτη Την σημερινη εποχη που πολλες παραδοσεις , μυθοι,θρυλοι και προφορικες διηγησεις πέταγονται στον καλαθο των αχρηστων λιγοι κυριως μεγαλης ηλικιας θυμουνται και ασχολουνται ,καταγραφουν και μεταδιδουν αυτες τις λαικες θυμοσοφιες και παρατηρησεις του απλου λαου στους αλλους Ενας.απο αυτους ειναι και ο ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΣ ΠΟΥ ΤΟΥ ΕΚΦΡΑΖΩ ΤΗΝ ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΚΑΙ ΤΟΝ ΣΕΒΑΣΜΟ ΜΟΥ Καλη κυριακη σε ολους να ειστε ηρεμοι και γεματοι αισιοδοξια γιατι η ζωη ειναι ατιμητο δωρο και αμυθητο πετραδι!!!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Νομίζω ότι δεν "πετάγονται στον κάλαθο των αχρήστων". Η πενία είναι επιβαλλόμενη σε εκφάνσεις της καθημερινότητάς μας, γι αυτό όσοι έχουμε όμορφες μνήμες (και είμαστε πολλοί, πάρα πολλοί), τις κρατάμε μέσα μας φυλαχτό, ή τις μοιραζόμαστε σε κάθε ευκαιρία όπως εδώ στο blog του κ. Ζιακόπουλου που είναι ένας από αυτούς τους πολλούς με γνώση στην θυμοσοφία της παράδοσης. Θα (ξανα)έρθει ο χρόνος της ομορφιάς, που θα βγάλουμε αυτό το φυλαχτό και άλλα καλά από μέσα μας...

      Διαγραφή
  3. Καλημέρα,
    αρκετό κρύο σήμερα στα Γιάννινα, μόλις 3 βαθμοί.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Όντως η ΒΔυτική χώρα σήμερα θυμίζει χειμώνα!
      Μονοψήφια ελάχιστη τιμή για πρώτη φορά φέτος το φθινοπωρινό κ για την ηπειρωτική πεδινή Αιτωλοακαρνανία.

      Διαγραφή
    2. Λογικά η Βωβούσα πρέπει να έπιασε "καλή" αρνητική αλλά ο σταθμός είναι off τις τελευταίες μέρες.

      Διαγραφή
    3. 0,2 βαθμοί σήμερα εκεί, η χαμηλότερη του φετινού φθινοπώρου.

      Διαγραφή
  4. Επ ευκαιρια μιας αποστροφης περι ενασχολησης με την επιστημη στους διαφορους αρχαιους λαους,στο ανωτερω ενδιαφερον αρθρο του δασκαλου,λεκτέον και τουτο.
    Οι περισσοτεροι λαοι ασχοληθηκαν με διαφορους τομεις του επιστητού, προκειμένου να επιλυσουν προβληματα πρακτικα του καθ ημέραν βιου.Αντιθετα οι Ελληνες,περαν τουτου,ασχοληθηκαν με την επιστημη "θεωρίης είνεκεν"(Ηροδοτος),δηλ.χαριν της ιδιας της επιστημης,προς πνευματικην τερψιν και προαγωγην και του ευρυτερου ηθικου και πολιτικου βίου. Για παραδειγμα οι αρχαιοι Αιγυπτιοι επρεπε να ξαναμοιρασουν ισοτιμα τα αγροτεμαχια, μετα την κατ ετος πλημμυρα του Νειλου,οταν ειχαν χαθει τα ορια.Παρέστη αναγκη ενασχολησης με τη Γεω-μετρια (εμβαδον διαφόρων μορφων επιφανείας κ.λ.π.) .Οι Ελληνες θεωρουσαν οτι η Γεωμετρια εχει Θειαν προελευση."Αεί ο θεός ο μέγας γεωμετρεί "(π-3,14...).
    Και ταύτα,και αλλα,ανευ ουδεμιας προγονοπληκτικής διαθέσεως....-------Π.Α.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Ο Φρειδερίκος Νίτσε είπε ότι «αν πήγαν τόσο μακριά οι Έλληνες, ήταν γιατί μπόρεσαν να σηκώσουν και να πετάξουν πιο μακριά το δόρυ που κάποιος άλλος λαός είχε αφήσει καταγής». Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η ελληνική επιστήμη χρωστάει πολλά στους αρχαίους λαούς που αναπτύχθηκαν κυρίως στις μεγάλες κοιλάδες του Νείλου, του Τίγρη και του Ευφράτη και όλοι συμφωνούν ότι οι πρώτοι δάσκαλοι και μύστες των Ελλήνων ήταν οι Αιγύπτιοι ιερείς και οι Χαλδαίοι. Ωστόσο, οι Έλληνες φιλόσοφοι της αρχαίας Ιωνίας ήταν οι πρώτοι άνθρωποι που έθεσαν ερωτήματα για τη δημιουργία και τη λειτουργία του κόσμου και προσπάθησαν να εξηγήσουν το σύμπαν με βάση τις φυσικές επιστήμες. Στην προσπάθειά τους αυτή έκαναν κάτι το πραγματικά εκπληκτικό: κατάφεραν να κατασκευάσουν θεωρητικά πρότυπα (μοντέλα) με τα οποία ο άνθρωπος συλλαμβάνει και σχεδιάζει εικόνες που δεν μπορεί να δει με τα μάτια του.

      Διαγραφή
  5. Ως μοντελάκιας που το "ψάχνει" έχω να πω πολύ περιληπτικά ότι από αύριο κεντρικές ανατολικές κ νότιες περιοχές θα έχουν εκτός από αρκετή ψύχρα,κλειστού τύπου φθινοπωρινό καιρό με τοπικές βροχές κατά διαστήματα κ γενικά μικρής έντασης.
    Κρύο θα έχει το πρωί κ πάλι στα δυτικά κ βόρεια.
    Τα χιλιοστά γενικά λίγα, όμως το αβαθές χαμηλό που θα δημιουργηθεί στο Αιγαίο απόρροια της ψυχρής κατάβασης από τα βόρεια στη θερμότερη θάλασσα του Αιγαίου κ σε συνδυασμό των υψηλών πιέσεων στα Βαλκάνια με τις αντίστοιχα χαμηλές στη Τουρκία, πολύ πιθανό να δημιουργήσει τοπικά έντονα φαινόμενα σε περιοχές που βλέπουν θάλασσα προς τον ΒΑ άνεμο.
    Έτσι λοιπόν σε περιοχές (ορεινές ημιορεινές κυρίως) της Μαγνησίας, της Εύβοιας κ κυρίως της βόρειας βορειοδυτικής Κρήτης αναμένονται μέχρι την Τετάρτη κ πάνω από 80 με 100mm βροχής!
    Άρα λοιπόν λιγάκι προσοχή μόνον εκεί.
    Καλή νέα εβδομάδα σε όλους.
    Υ.Γ. Επιμένουν τα στοιχεία για άκρως φθινοπωρινή αλλαγή μετά του Αγίου Δημητρίου κυρίως δυτικά κεντρικά κ βόρεια.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  6. Ετσι ειναι δασκαλε .Παρθενογενεση δεν υπαρχει."έτερος εξ ετέρου σοφός".Ολοι σχεδον αυτοι οι Ελληνες διανοητες ειχαν ταξιδεψει εξω,και ιδιαιτερα στην Αιγυπτο .Εκει ενας ΑΙγυπτιος ιερεας ειπε στον Σολωνα το περιφημο "Ελληνες αεί παιδες (εστέ).Παντως σαυτα τα μερη η γλωσσα(αλφαβητο) και η επιστημη ησαν κτημα μιας κλειστης καστας,κυριως του ιερατειου.Αντιθέτως στην Ελλαδα ειχαν μια "δημοκρατικη " διάχυση.Απο κει και περα το κρισιμο ειναι η χρηση του δορατος....
    Ασφαλως ολες αυτες οι αναζητησεις αναπτυχθησαν αρχικα στην Ιωνια (αποικιες),λογω ευποριας και συνεπως ευχερούς καλυψης των βιοτικων αναγκων.Αλλωστε "primum vivere deinde philosophari" !.---------Π.Α.
    Υ.Γ. Δασκαλε ευχαριστω (-ουμε) για τα...κεντρίσματα.Σωκρατικος οίστρος....! Π.Α.

    ΑπάντησηΔιαγραφή