Ο καιρός των πολυκατοικιών

Αστική θερμική νησίδα

Στην επαρχία που μεγάλωσα ένας υπερήλικας λεβέντης παπάς μας έλεγε: «Όλα μου τα χρόνια δεν έθαψα κανέναν άνθρωπο που να έχει πεθάνει από τη ζέστη. Όλοι από το κρύο είχαν πάει». Ο αξιαγάπητος γέροντας δεν αναφερόταν βέβαια στη Μικρή Παγετώδη Εποχή που έζησε η Ευρώπη, και μαζί της η χώρα μας, ως τα μέσα του 19^ου αιώνα ή στον απόηχό της που έφθασε ως τον 20^ό αιώνα. Μιλούσε για μια αλήθεια που εξακολουθεί να ισχύει και σήμερα: ο καύσωνας σκοτώνει στα μεγάλα αστικά κέντρα και όχι στις αγροτικές ή ημιαγροτικές περιοχές. Ακόμα και αν τα κλιματιστικά τεθούν εκτός ενεργείας, οι κάτοικοι των αγροτικών και ημιαγροτικών περιοχών μπορούν άνετα να επιβιώσουν σε καθεστώς υψηλών θερμοκρασιών, αλλά δεν μπορούν να κάνουν το ίδιο όσοι μένουν στα διαμερίσματα-φούρνους των πολυκατοικιών.

Ο καιρός των μεγάλων πόλεων διαφέρει από τον καιρό των γειτονικών αγροτικών περιοχών. Οι διαφορές που καταγράφονται στον πίνακα 1 οφείλονται κατά κύριο λόγο στην ατμοσφαιρική ρύπανση, την ύπαρξη πολλών πηγών θερμότητας, τα υλικά με τα οποία είναι δομημένη η αστικοποιημένη περιοχή και τα χαρακτηριστικά της λεκάνης απορροής της. Όπως φαίνεται στον πίνακα που προαναφέρθηκε, η θερμοκρασία του αέρα στις αστικές περιοχές είναι υψηλότερη από τη θερμοκρασία που σημειώνεται στις γειτονικές αγροτικές περιοχές και η συγκεκριμένη διαφορά είναι συνήθως μεγαλύτερη τη νύχτα παρά την ημέρα και εμφανίζεται περισσότερο όταν οι άνεμοι είναι ασθενείς. 

Πίνακας 1: Οι μεταβολές των μετεωρολογικών στοιχείων λόγω αστικοποίησης
(Από το βιβλίο ΚΑΙΡΟΣ, Ο ΓΙΟΣ ΤΗΣ ΓΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΗΛΙΟΥ, Τόμος ΙΙ "Η πρόγνωση")

Το θερμότερο περιβάλλον που παρατηρείται στις αστικές περιοχές ονομάζεται αστική θερμική νησίδα και οι αιτίες που το διαμορφώνουν είναι:

• Η απορρόφηση μεγαλύτερων ποσών μικρού μήκους κύματος ακτινοβολίας λόγω της επίδρασης της γεωμετρίας των κτηρίων και των δρόμων της πόλης. Οι πολλαπλές ανακλάσεις της ακτινοβολίας μεταξύ των κτηρίων οδηγούν σε μεγαλύτερη απορρόφηση σε σχέση με μια αγροτική περιοχή.

• Ο περιορισμός της εκπεμπόμενης από τη γη προς το διάστημα υπέρυθρης ακτινοβολίας λόγω των στενών δρόμων και των πολυώροφων κτηρίων.

• Η αποθήκευση θερμότητας από τα υλικά των οικοδομών κατά τη διάρκεια της ημέρας και η απελευθέρωσή της στη διάρκεια της νύχτας.

•Η αύξηση της απορρόφησης της υπέρυθρης ακτινοβολίας που εκπέμπει η γη από τους αιωρούμενους ατμοσφαιρικούς ρύπους και η επανεκπομπή της στην πόλη.

• Η πρόσθετη θέρμανση από κλιματιστικά, κεντρικές θερμάνσεις, αυτοκίνητα κ.λπ.

• Η απουσία της ψύξης που δημιουργεί η εξάτμιση στις πιο υγρές, λόγω της βλάστησης, αγροτικές περιοχές.

• Ο περιορισμός της απώλειας αισθητής θερμότητας από την πόλη λόγω της μείωσης της ταχύτητας του ανέμου.

Ο αείμνηστος Δ. Αιγινήτης στο αξεπέραστο έργο του το Κλίμα των Αθηνών περιέγραψε το θαυμάσιο κλίμα της Αθήνας που σήμερα έχει πλέον χαθεί. Την απώλεια έφερε η αντικατάσταση του πράσινου και των μονοκατοικιών από το τσιμέντο και τις πολυκατοικίες. Έτσι, εμείς, οι σύγχρονοι  κάτοικοι της Αθήνας, χωμένοι στα διαμερίσματά μας, πολλές φορές δεν αντιλαμβανόμαστε ότι έξω βρέχει ή όταν πηγαίνουμε στη δουλειά μας κινδυνεύουμε να πνιγούμε από μια μέτριας έντασης καταιγίδα. Όταν δεν υπάρχουν στον ουρανό σύννεφα, περπατάμε στους δρόμους συχνά κάτω από έναν αρρωστιάρικο ήλιο, αποτέλεσμα των ρύπων που απελευθερώνουμε στην ατμόσφαιρά. Οι καλοκαιρινές νύχτες μας με την ανυπόφορη ζέστη είναι εφιαλτικές και τα φθινοπωρινά πρωτοβρόχια μας δεν έχουν τη θεϊκή μυρωδιά του βρεγμένου χώματος. Τους χιονιάδες του χειμώνα, που αραιά και πού κάνουν την εμφάνισή τους στην πόλη, δεν τους χαιρόμαστε με την καρδιά μας, γιατί, κακά τα ψέματα, η χιονισμένη Ακρόπολη ή ένας χιονισμένος φοίνικας δεν μπορεί να ανταγωνιστεί την εξαίσια ομορφιά ενός χιονισμένου εξωκλησιού ή ενός χιονισμένου έλατου. Ο Κωστής Παλαμάς πίστευε ότι το χιόνι δεν ταιριάζει στην Αθήνα (Το χιόνι. Ω χιόνι. Αθήνα ! Κρίμα! Πάει στο γυμνό σου κορμί ένα ντύμα;) και, αν το καλοσκεφθούμε, οι περισσότεροι από μας θα συμφωνήσουμε με το μεγάλο μας ποιητή. Μην κοιτάτε που η μεγάλη αγάπη μας για το χιόνι μάς κάνει να παραβλέπουμε την …ακαλαισθησία.