Ο καιρός στη Ναυμαχία της Σαλαμίνας (Μέρος 2ο)

Ο Ξέρξης παρακολουθεί τη Ναυμαχία της Σαλαμίνας

Πηγή: http:www.ancientgreekbattles.net

Α. Ο καιρός πριν από τη ναυμαχία

Ο Ηρόδοτος δεν κάνει μνεία για τον καιρό των προηγούμενων της ναυμαχίας ημερών. Εξαίρεση αποτελεί η αναφορά του για ένα σύννεφο σκόνης που εμφανίστηκε στο δρόμο προς την Ελευσίνα και έφθασε μέχρι τα καράβια των Ελλήνων. Οι ερμηνείες του πατέρα της ιστορίας είναι μεταφυσικές (Ηρόδοτος, 8.65.1-6).  Ο Πλούταρχος μνημονεύει το περιστατικό της σκόνης, το οποίο χρονικά το τοποθετεί την ημέρα της ναυμαχίας, ως εξής: « Όσο χρόνο ο αγώνας βρισκόταν σ' αυτήν την κρίσιμη φάση, λέγουν ότι αναπήδησε από την Ελευσίνα ένα μεγάλο και λαμπρό φως και στο Θριάσιο πεδίο ξαπλώθηκε ένας ισχυρός ήχος και μία δυνατή φωνή, που ακούγονταν μέχρι τη θάλασσα, σαν να προέρχονταν από πολλούς μαζί ανθρώπους, οι οποίοι έπαιρναν μέρος στη πομπή του μυστικού Ιάκχου. Και φάνηκε ότι από το πλήθος των ανθρώπων οι οποίοι κραύγαζαν ανέβαινε σιγά-σιγά από τη γη ένα σύννεφο, το οποίο πάλι υποχωρούσε και έπεφτε πάνω στα πλοία. Άλλοι νόμιζαν ότι έβλεπαν καθαρά φαντάσματα και είδωλα οπλισμένων ανδρών, οι οποίοι ύψωναν από την Αίγινα τα χέρια τους προς τα ελληνικά πλοία (για να τα προστατέψουν). Αυτοί υπέθεταν ότι είναι οι Αιακίδες, τους οποίους τους είχαν επικαλεστεί με ευχές πριν από τη μάχη, για να έλθουν να τους βοηθήσουν» (Πλουτάρχου, Βίοι Παράλληλοι, Θεμιστοκλής, 15).

Ο Κώστας Πικρός σε μελέτη του για τις καιρικές συνθήκες που επικράτησαν τις παραμονές της Ναυμαχίας της Σαλαμίνας εικάζει ότι το σύννεφο σκόνης θα μπορούσε να ήταν είτε ένας κονιορτοστρόβιλος που σχηματίστηκε στον χωματένιο δρόμο από την Ελευσίνα ως το Θριάσιο (ενδεχομένως να μην είχαν αρχίσει ακόμη τα πρωτοβρόχια και το έδαφος να ήταν πολύ ξηρό) είτε η σκόνη που σήκωσε ένας ενισχυμένος δυτικός άνεμος, αποτέλεσμα της διέλευσης ενός βαρομετρικού χαμηλού από τα βόρεια Βαλκάνια (Κώστας Πικρός, The sea breeze and the battle of Salamis,  Αεραθλητισμός, τεύχος 59, Νοέμβριος 2004). 

   

Β. Ο καιρός κατά τη διάρκεια της ναυμαχίας

Ο Ηρόδοτος δεν μας δίνει κάποια συγκεκριμένη πληροφορία για τον καιρό ανήμερα της ναυμαχίας. Αναφέρει απλά ότι η αναμέτρηση ξεκίνησε με της αυγής το γλυκοχάραμα και τους εμπνευσμένους λόγους των ηγετών (Ηρόδοτος, 8.83.1). Από αυτό μπορεί κάποιος να υποθέσει ότι  οι καιρικές συνθήκες ήταν γενικά καλές τόσο ως προς την όψη του ουρανού όσο και ως προς τους ανέμους.  Την υπόθεση αυτή ενισχύει ο Αισχύλος, ο οποίος μας άφησε τη σημαντικότατη πληροφορία ότι η μέρα ήταν ηλιόλουστη: «Κι όταν φωτολουσμένη σκέπασεν η μέρα με τα λευκά της άτια όλο τον κόσμο ,τότες από το μέρος των Ελλήνων πρώτα σαν τραγουδιού βοή ένας ήχος χαρούμενος ακούστηκε να βγαίνει…» (Αισχύλος, Πέρσες).

Ο Πλούταρχος είναι ο μόνος από τους αρχαίους συγγραφείς που κάνει λόγο για το ρόλο του ανέμου, τον οποίο περίμενε και εκμεταλλεύτηκε προς όφελος των Ελλήνων ο Θεμιστοκλής: «…Φαίνεται δε, ότι ο Θεμιστοκλής, ο οποίος εξίσου επωφελώς προς τον τόπο γνώριζε να διακρίνει και τον κατάλληλο καιρό, παραφύλαξε να μην παρατάξει πρωτύτερα τα δικά του πλοία αντιμέτωπα προς τα βαρβαρικά παρά μόνο όταν έλθει η συνηθισμένη ώρα, κατά την οποία πνέει από το πέλαγος ισχυρός άνεμος και το κύμα σηκώνεται δια μέσου των στενών. Διότι αυτό (το κύμα), τα ελληνικά πλοία που ήταν χαμηλά και δεν υψωνόταν πολύ από την επιφάνεια της θάλασσας, δεν τα έβλαπτε, αντίθετα όμως τα βαρβαρικά πλοία, τα οποία είχαν ψηλές πρύμνες και υπερέχοντα καταστρώματα και ήταν δυσκίνητα λόγω του όγκου τους τα κύματα που έπεφταν πάνω τους τα έβγαζαν από την πορεία τους και τα παρέδιναν με πλάγια κατεύθυνση στους Έλληνες, για να τα κτυπούν…»  (Πλουτάρχου, Βίοι Παράλληλοι, Θεμιστοκλής, 14). Είναι προφανές ότι ο άνεμος στον οποίο αναφέρεται ο Πλούταρχος είναι η θαλάσσια αύρα, γιατί αυτή πνέει από το πέλαγος τη συνηθισμένη ώρα. Το να θεωρήσει κάποιος ότι το πέλαγος για το οποίο κάνει λόγο ο Πλούταρχος είναι ο Κόλπος της Ελευσίνας είναι ιδιαίτερα παρακινδυνευμένη υπόθεση.

Γ. Ο καιρός μετά τη ναυμαχία

Οι Πέρσες πρόβαλαν αντίσταση ως το δειλινό (Πλούταρχος). Για τις καιρικές συνθήκες που ακολούθησαν ο Ηρόδοτος αναφέρει ότι  επικράτησε άνεμος Ζέφυρος που μετέφερε τα συντρίμμια των περσικών πλοίων από την περιοχή της ναυμαχίας στις ακτές του Αγίου Κοσμά: «…Κι απ᾽ τα συντρίμμια των ναυαγίων πολλά τ᾽ άρπαξε άνεμος ζέφυρος και τα μετέφερε στο ακροθαλάσσι της Αττικής που λέγεται Κωλιάδα κι έτσι εκπληρώθηκε και σ᾽ όλα τ᾽ άλλα σημεία του, αλλά και ειδικότερα στο μέρος του που αφορούσε στα ναυάγια που ξεβράστηκαν σ᾽ αυτό τον τόπο, ο χρησμός που ειπώθηκε από τον Βάκη και τον Μουσαίο· τον χρησμό αυτό τον είπε πολλά χρόνια πριν απ᾽ αυτά τα γεγονότα ο Λυσίστρατος, Αθηναίος χρησμολόγος, κι είχε ξεχαστεί απ᾽ όλους τους Έλληνες: Της Κωλιάδας οι κυρές με τα κουπιά των καραβιών θα βράζουν τα τσουκάλια. Αυτό όμως ήταν να γίνει αργότερα, μετά την αποχώρηση του βασιλιά» (Ηρόδοτος, 8.96.2).

Αναφορικά με την εσπευσμένη αναχώρηση των περσικών πλοίων από το Φάληρο, ο Ηρόδοτος λέει ότι αυτή έγινε στη διάρκεια της νύχτας και ότι οι ναύαρχοι οδηγούσαν τα πλοία τους με όση ταχύτητα μπορούσαν: « Κι ο Ξέρξης, αφού εμπιστεύτηκε στην Αρτεμισία να οδηγήσει τα παιδιά του στην Έφεσο, κάλεσε τον Μαρδόνιο και τον διέταξε να επιλέξει αυτούς που θέλει από το εκστρατευτικό σώμα και να προσπαθήσει να κάνει πράξη τα όσα είπε. Λοιπόν εκείνη τη μέρα σ᾽ αυτά περιορίστηκαν, αλλά τη νύχτα οι ναύαρχοι, με διαταγή του βασιλιά, σήκωσαν απ᾽ το Φάληρο τα καράβια και τα οδηγούσαν πίσω, στον Ελλήσποντο, μ᾽ όση ταχύτητα μπορούσε ο καθένας τους, για να περιφρουρήσουν τις γέφυρες, να περάσει ο βασιλιάς» (Ηρόδοτος, 8.107.1). Ο Αισχύλος μας πληροφορεί ότι ο αέρας κατά την αναχώρηση των περσικών πλοίων ήταν γι αυτά ούριος: «… Γοργά με πρίμο αγέρι οι κυβερνήτες των καραβιών που γλίτωσαν, ρίχτηκαν σε ξέφρενο φευγιό…» (Αισχύλος, Πέρσες). Για το θέμα της αναχώρησης των Περσών ο Διόδωρος Σικελιώτης αναφέρει και αυτός ότι τουλάχιστον τα φοινικικά πλοία άνοιξαν πανιά και αναχώρησαν όταν νύχτωσε: «Ο βασιλιάς, που είχε αναπάντεχα ηττηθεί, εκτέλεσε τους Φοίνικες, όσους ήταν οι κυρίως υπεύθυνοι για την αρχή της φυγής, και απείλησε να επιβάλει και στους υπόλοιπους την προσήκουσα τιμωρία. Οι Φοίνικες, φοβισμένοι από τις απειλές, αρχικά κατέπλευσαν στην Αττική και όταν νύχτωσε, άνοιξαν πανιά για την Ασία» (Διόδωρος Σικελιώτης, Ιστορική Βιβλιοθήκη,19).

Συνεχίζεται