Το ναυάγιο του Αποστόλου Παύλου

Το ταξίδι του Αποστόλου Παύλου από την Ιουδαία στη Ρώμη.

Πηγή: https://www.conformingtojesus.com

Το μεταγωγικό ταξίδι του Αποστόλου Παύλου από την Ιουδαία στη Ρώμη, προκειμένου να δικαστεί από τον αυτοκράτορα ως Ρωμαίος πολίτης, περιγράφεται με λεπτομέρειες στις Πράξεις των Αποστόλων από τον Ευαγγελιστή Λουκά που ήταν αυτόπτης μάρτυρας.¹ Το θυελλώδες ταξίδι του Αποστόλου των Εθνών άρχισε στις αρχές του φθινοπώρου του 59 ή του 60 μ. Χ. από την Καισάρεια της Παλαιστίνης, παλαιό μεσογειακό λιμάνι μεταξύ Τελ Αβίβ και Χάιφας. Στο πλοίο επιβιβάστηκαν ο Παύλος μαζί με άλλους κρατούμενους και τους αγαπητούς του συνεργάτες Αρίσταρχο τον Μακεδόνα και Λουκά τον Ευαγγελιστή. 

Αναχωρώντας από την Καισάρεια, το πλοίο έφθασε στη Σιδώνα του Λιβάνου την επόμενη μέρα (Πράξεις 27, 3). Για τα πλοία της εποχής ο χρόνος είναι λίγος, γεγονός που σημαίνει ότι επικρατούσαν ευνοϊκοί άνεμοι. Πράγματι, στις αρχές του φθινοπώρου οι άνεμοι στην περιοχή είναι συνήθως δυτικοί-νοτιοδυτικοί. Μετά την αναχώρηση του πλοίου από τη Σιδώνα, οι επικρατούντες δυτικοί άνεμοι ανάγκασαν τον πλοίαρχο να κινηθεί αρχικά ανατολικά και βόρεια της Κύπρου και στη συνέχεια να πάρει το δρόμο που οδηγεί δυτικά προς στα Μύρα της Λυκίας (Πράξεις 27, 4-5). Οι ανεμολογικές συνθήκες δεν ήταν και πάλι ευνοϊκές, αλλά τα θαλάσσια ρεύματα που ρέουν κατά μήκος της νότιας Τουρκίας και οι απόγειες αύρες βοηθούν σημαντικά στην πραγματοποίηση του συγκεκριμένου ταξιδιού. Σε κάθε περίπτωση, το πλοίο έκανε αρκετές μέρες να φθάσει στα Μύρα.

Επειδή το πλοίο που έφερε τους ταξιδιώτες από την Καισάρεια στα Μύρα έκανε μόνο ακτοπλοϊκές διαδρομές στη λεκάνη της ανατολικής Μεσογείου (Πράξεις 27,2), ο Ρωμαίος εκατόνταρχος έπρεπε να βρει ένα μεγαλύτερο πλοίο που θα έκανε την υπόλοιπη διαδρομή για τη Ρώμη. Το  πλοίο στο οποίο τελικά μετεπιβιβάστηκαν ήταν αλεξανδρινό και πήγαινε στη Ρώμη φορτωμένο με σιτηρά (Πράξεις 27,6). Σημειώνεται ότι τα Μύρα ήταν ένα σημαντικό λιμάνι στην ανατολική αυτοκρατορία που αποτελούσε ενδιάμεσο σταθμό για τα αιγυπτιακά ιστιοφόρα που δεν μπορούσαν να πλεύσουν απ’ ευθείας από την Αλεξάνδρεια προς την Ιταλική Χερσόνησο με ισχυρό Δ-ΒΔ άνεμο. Όπως αναφέρει ο Λουκάς, το ταξίδι του αλεξανδρινού πλοίου προς τα δυτικά ήταν δύσκολο και χρειάστηκαν πολλές ημέρες για να φθάσουν στην Κνίδο της Καρίας που βρισκόταν στις Δ-ΝΔ ακτές της Μικράς Ασίας. Από εκεί αναγκάστηκαν να κινηθούν ΝΔ με σκοπό, αφού περάσουν το ακρωτήριο Σαλμώνη της ανατολικής Κρήτης, να συνεχίσουν το προς δυσμάς ταξίδι τους, πλέοντας παράλληλα προς τις νότιες ακτές της νήσου (Πράξεις 27,7). Μετά από αρκετές ημέρες έφθασαν με πολλές δυσκολίες στους Καλούς Λιμένες, πολύ αργότερα από τον προγραμματισμένο χρόνο.

Με βάση τις πληροφορίες του Ευαγγελιστή Λουκά, είναι πολύ πιθανό να είχε μπει ο Νοέμβριος, στη διάρκεια του οποίου, όπως συμβαίνει και επί των ημερών μας, οι θύελλες στη Μεσόγειο παρουσιάζουν μεγάλη συχνότητα. Ο Λουκάς αναφέρει ακόμα ότι ο Απόστολος Παύλος προέτρεψε τον εκατόνταρχο και τον καπετάνιο του πλοίου να μη συνεχίσουν το ταξίδι τους λόγω του επερχόμενου χειμώνα (Πράξεις 27, 9), αλλά δεν εισακούστηκε. Να σημειώσουμε στο σημείο αυτό ότι κατά τη διάρκεια του χειμώνα τα πλοία συνήθως απέφευγαν να διαπλεύσουν τη Μεσόγειο. Ο Ευαγγελιστής Λουκάς υπονοεί ότι ο εκατόνταρχος πήρε την τελική απόφαση να πλεύσει το πλοίο, αλλά ορισμένοι μελετητές υποστηρίζουν ότι ο καπετάνιος του πλοίου, ο οποίος ήταν και ο ιδιοκτήτης του, ήταν αυτός που επέμενε περισσότερο να συνεχίσουν το ταξίδι τους γιατί είχε κίνητρο. Σύμφωνα με το Ρωμαίο ιστορικό Σουετώνιο, επειδή τη χειμερινή περίοδο η πόλη της Ρώμης αντιμετώπιζε συχνά έλλειψη τροφίμων, ο αυτοκράτορας Κλαύδιος πρόσφερε επιδόματα στους πλοιοκτήτες που έκαναν δρομολόγια τη συγκεκριμένη περίοδο. Έχοντας αυτό κατά νου, ο πλοίαρχος σκέφθηκε να κατευθυνθούν δυτικότερα με σκοπό να βρουν ένα ασφαλέστερο λιμάνι, στο οποίο, αν χρειαζόταν, θα παραχείμαζαν. Από εκεί, αν οι καιρικές συνθήκες το επέτρεπαν, θα συνέχιζαν το ταξίδι τους για τη Ρώμη.

Ο Ευαγγελιστής Λουκάς αναφέρει ότι πήραν την απόφαση  να κατευθύνουν το πλοίο προς τον Φοίνικα, λιμάνι της Κρήτης που βλέπει προς τα νοτιοδυτικά και τα βορειοδυτικά, κι εκεί να μείνουν τους χειμερινούς μήνες (Πράξεις 27, 12). Η ακριβής θέση του λιμανιού του Φοίνικα παραμένει μυστήριο, αλλά η περαιτέρω έρευνα για το θέμα αυτό δεν έχει μεγάλη αξία, αφού το πλοίο του Αποστόλου Παύλου δεν έφθασε ποτέ στο συγκεκριμένο  λιμάνι. Σύμφωνα με τον Ευαγγελιστή Λουκά, το πλοίο είχε αποπλεύσει από τους Καλούς Λιμένες με κατεύθυνση προς τα δυτικά, όταν άρχισε να πνέει ελαφρός νότιος άνεμος. Σε μικρό χρονικό διάστημα, λέει στη συνέχεια ο Λουκάς, η κατάσταση άλλαξε. Ξέσπασε άνεμος «τυφωνικός, ο καλούμενος Ευροκλύδων» (Πράξεις 27, 14),  στον οποίο το αλεξανδρινό πλοίο ήταν αδύνατο να αντισταθεί. Τελικά, το πλοίο, παρασυρόμενο από τους θυελλώδεις ανέμους, κινήθηκε νοτιοδυτικά και έφθασε κάτω από τη νήσο Κλαύδη, τη σημερινή Γαύδο. Εκεί, ο καπετάνιος, φοβούμενος μήπως λόγω του ισχυρού ανέμου παρασυρθούν προς τις ακτές της Β. Αφρικής, κατέβασε τ’ άρμενα και άφησε το πλοίο στο έλεος του ανέμου και των κυμάτων (Πράξεις 27, 17).  Τη δεκάτη τετάρτη νύχτα από τότε που το πλοίο άρχισε να παραδέρνεται στη θάλασσα ένιωσαν ότι πλησίαζαν σε κάποια στεριά (Πράξεις 27, 27). Τελικά, οι ναυαγοί, 276 άτομα, έφθασαν καταταλαιπωρημένοι, αλλά σώοι στις ακτές ενός νησιού, της Μελίτης (Μάλτας).

Στο σημείο αυτό είναι ανάγκη να ανοίξουμε μια παρένθεση για να εξετάσουμε τον όρο «Ευροκλύδων» που αναφέρει ο Ευαγγελιστής Λουκάς. Ανατρέχοντας στους παλαιότερους ιστορικούς χρόνους, καταρχάς να πούμε ότι ο Ησίοδος αναφέρει τρεις βασικούς ανέμους: τον Βορέα, το Νότο και τον Ζέφυρο και ο Όμηρος συμπλήρωσε τη τετράδα προσθέτοντας τον Εύρο (ανατολικός άνεμος). Η λέξη Εύρος, προερχόμενη από το αρχαίο ρήμα εύω που σημαίνει ξηραίνω, παραπέμπει σε ξηρό και θερμό άνεμο, γεγονός που ίσως εξηγείται αν υποθέσουμε ότι ο Όμηρος είχε τοποθετήσει το κέντρο του ανεμολογίου του στην αρχαία Ιωνία-νησιά Ανατολικού Αιγαίου. Την εποχή του Αριστοτέλη Εύρος λεγόταν ο νοτιοανατολικός άνεμος, ο σημερινός σιρόκο, ο οποίος έχει ως βασικά χαρακτηριστικά τη θερμότητα και την υγρασία. Επειδή η λέξη κλύδων σημαίνει θαλασσοταραχή, μπορούμε να πούμε ότι γενικά ο όρος Ευροκλύδων σημαίνει την εξ ανατολών θύελλα.

Σε πολλά κείμενα αντί του όρου Ευροκλύδων χρησιμοποιείται ο όρος Ευρακύλων. Κατά τον Τζέφερσον Γουάιτ «ο όρος Ευρακύλων είναι ασυνήθιστο όνομα ανέμου που έχει βρεθεί σε αρχαία επιγραφή και είναι μια αργκό ένωση της ελληνικής λέξης Eurus που σημαίνει ανατολικός και της λατινικής Aquilo που σημαίνει βόρειος».² Με βάση τα παραπάνω, ο όρος «Ευρακύλων» φαίνεται να είναι περισσότερο ακριβής από τον όρο «Ευροκλύδων», επειδή δηλώνει καθαρά ότι ο άνεμος που αποπλάνησε το πλοίο του Αποστόλου Παύλου ήταν βορειοανατολικός.

Η εγκυκλοπαίδεια Μπριτάνικα αναφέρει ότι ο Ευρωκλύδων ή Ευρακύλων είναι ο Γκρεγκάλε, ο ισχυρός και κρύος άνεμος που πνέει από τα βορειοανατολικά  στη δυτική και την κεντρική Μεσόγειο, κυρίως το χειμώνα. Σύμφωνα με τη Μπριτάνικα, «Ο Γκρεγκάλε που διαρκεί τέσσερεις ή πέντε ημέρες είναι συνήθως αποτέλεσμα της ροής του αέρα από την κεντρική ή τη νότια Ευρώπη προς τη Λιβύη. Ο Γκρεγκάλε που διαρκεί μόνο μία ή δύο ημέρες προκαλείται από τη διέλευση ενός βαρομετρικού χαμηλού από τη νότια Μεσόγειο». Σημειώνεται ότι ο Γκρεγκάλε ήταν ο φόβος και ο τρόμος των καπετάνιων των ιστιοφόρων της αρχαίας εποχής που διέπλεαν την κεντρική Μεσόγειο, διότι μπορούσε να τους παρασύρει προς τις επικίνδυνες λόγω των πειρατών Σύρτεις.

Αναφορικά με τους Έλληνες μετεωρολόγους που ασχολήθηκαν με το συγκεκριμένο θέμα, ο Στέφανος Παπαγιαννάκης έγραψε ότι στα παράλια της νότιας Κρήτης το πλοίο του Αποστόλου Παύλου δοκιμάστηκε και κινδύνευσε από ισχυρούς κατεβατούς Β ή ΒΑ ανέμους.³ Την ίδια άποψη έχει διατυπώσει και ο Δημήτριος Αιγινήτης, ο οποίος θεωρούσε τον  Β-ΒΑ άνεμο που πνέει στον κόλπο της Μεσσαράς κατεβατό άνεμο τύπου Μπόρα.⁴ Αν η θύελλα χτύπησε το πλοίο λίγο μετά την αναχώρησή του από τους Καλούς Λιμένες, οι απόψεις που προαναφέρθηκαν είναι βάσιμες, δεδομένου ότι στα τέλη του φθινοπώρου στη νότια Κρήτη μια ξαφνική αλλαγή του ανέμου από νοτιά σε θυελλώδη Β-ΒΑ άνεμο δεν είναι ασυνήθιστη και παρατηρείται όταν περνάει από την περιοχή ατμοσφαιρική διαταραχή κινούμενη από τα δυτικά προς τα ανατολικά.

Μετεωρολογικά συμπεράσματα

Στο ταξίδι του Αποστόλου Παύλου από την Παλαιστίνη ως τη Μελίτη κυριάρχησαν τρεις καιροί: τα όψιμα μελτέμια στην ανατολική Μεσόγειο, ο κατεβατός Β-ΒΑ άνεμος στη νότια Κρήτη, που προκάλεσε τα μεγαλύτερα προβλήματα στο πλοίο, και οι άγνωστοι καιροί που επικράτησαν στην κεντρική Μεσόγειο επί δεκατέσσερα μερόνυχτα τον Νοέμβριο ή στις αρχές Δεκεμβρίου του 59 ή του 60 μ. Χ.. Για αυτούς τους άγνωστους καιρούς, που παρέσυραν το πλοίο του Αποστόλου Παύλου από τη Γαύδο ως τη Μελίτη σε διάστημα δύο εβδομάδων, μόνο υποθέσεις μπορούν να γίνουν. Αν καλούμασταν να επιλέξουμε το πιθανότερο σενάριο, θα λέγαμε ότι άνεμος Γκρεγκάλε έσπρωξε το πλοίο προς τη Μάλτα.⁵ Όμως, οι δύο εβδομάδες της περιπλάνησης του πλοίου είναι μεγάλο χρονικό διάστημα και λόγω της αυξημένης συχνότητας διέλευσης μετωπικών υφέσεων από την κεντρική Μεσόγειο τη συγκεκριμένη εποχή είναι πιθανό να μεσολάβησαν και άλλοι καιροί έως ότου το πλοίο καταλήξει στη Μάλτα. Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι  το νησί στο οποίο προσάραξε το πλοίο δεν ήταν η Μάλτα, αλλά η Κεφαλονιά.⁶ Όμως, αυτή είναι μια υπόθεση που δεν θα αναλυθεί περισσότερο εδώ. 

      

Πηγές

¹ Πράξεις των Αποστόλων, κεφ. 27 και 28.

² Jefferson White, Evidence & Paul’s  Journeys, 2001. Parsagard Press.

³ Στέφανου Παπαγιαννάκη, Τοπικοί άνεμοι στην Ελλάδα. Πρακτικά της Ακαδημίας Αθηνών, Συνεδρία της 7^ης Μαρτίου 1985.

⁴ Δημητρίου Αιγινήτη, Το κλίμα της Ελλάδος, Μέρος Β΄: Το κλίμα της Αττικής. Αθήνα 1908, σ. 315.

⁵ Meteorological Office, Weather in the Mediterranean, Vol. II, 1936 and Vol I, 1937.

⁶ Heinz Warnecke, Το πραγματικό ταξίδι στη Ρώμη του Αποστόλου Παύλου. Διδακτορική διατριβή, Πανεπιστήμιο της Βρέμης, 1987.