Η ιστορία μιας λέξης

Ομίχλη στην Αθήνα στις 11-12-2006.

Φωτ. Πέτρος Βασιλείου

Πριν από λίγες μέρες έγραψα ότι ο Οκτώβριος ονομάζεται και Μπρουμάρης που σημαίνει ομιχλώδης, σκοτεινός. Ο καλός φίλος και συνάδελφος Θοδωρής Κολυδάς σε ήδη αναρτημένο στο μπλογκ αυτό σχόλιό του αναφέρει ότι η συγκεκριμένη ονομασία πρέπει να αποδίδεται στον Δεκέμβριο, καθώς η λατινική λέξη bruma, από την οποία προέρχεται η λέξη μπρουμάρης, αναφέρεται στη μικρότερη και πιο σκοτεινή ημέρα του χρόνου, την 22^α του μήνα αυτού, δηλαδή στο χειμερινό ηλιοστάσιο.

Πράγματι, η λέξη bruma προέρχεται από τη λατινική λέξη brevis (brevissima) που σημαίνει σύντομος (ο πιο σύντομος) και αρχικά τουλάχιστον αναφερόταν στο χειμερινό ηλιοστάσιο. Από τη λέξη bruma προέρχονται και τα Brumalia, η χειμερινή γιορτή των αρχαίων Ρωμαίων προς τιμή του Κρόνου, της Δήμητρας και σε κάποιες περιπτώσεις του Βάκχου. Τους πρώτους αιώνες της βυζαντινής περιόδου τα Brumalia άρχιζαν στις 24 Νοεμβρίου και διαρκούσαν ως τα Saturnalia. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου γίνονταν και προγνώσεις για το υπόλοιπο του χειμώνα.

Στα Γεωπονικά του Κασσιανού Βάσσου περιλαμβάνονται τα προγνωστικά του καιρού του Διδύμου, στα οποία γίνεται αναφορά ότι τη βυζαντινή περίοδο η 24^η, η 25^η και η 26^η Νοεμβρίου χρησιμοποιούνταν ως μερομήνια για την πρόβλεψη του καιρού που θα επικρατούσε τους μήνες Δεκέμβριο, Ιανουάριο και Φεβρουάριο αντίστοιχα. Σχετικά με την επαλήθευση των προγνώσεων που γίνονταν με τα παραπάνω μερομήνια, αναφέρεται ότι «Τούτο δε πράγματι συμβαίνει καμιά φορά. Άλλοτε όμως καθόλου δεν επαληθεύει» (Γεωπονικά, Κεφ. Α, παρ. 5).

Επιστρέφοντας στο θέμα μας, να αναφέρουμε ότι με την πάροδο των αιώνων η λέξη bruma άρχισε να χρησιμοποιείται όχι μόνο για το σκοτεινό χειμερινό ηλιοστάσιο ή γενικότερα για το χειμώνα, αλλά και για τα φαινόμενα που περιορίζουν την ορατότητα. Αυτό αποδεικνύεται από το γεγονός ότι η λέξη bruma ή brume με την έννοια της ομίχλης, της αχλύος ή και του νέφους συναντάται σε πολλές σύγχρονες γλώσσες, όπως τα ιταλικά, τα ισπανικά, τα γαλλικά, τα πορτογαλικά, τα ρουμανικά κ.ά. "Δάνειο" από τις παραπάνω γλώσσες είναι και η λέξη Μπρουμάρης (ομιχλώδης, σκοτεινός) που χρησιμοποιείται και σε ορισμένες περιοχές της πατρίδας μας.

Τελειώνοντας το σημερινό αφιέρωμα, θα έλεγα ότι αρχικά ο μήνας που δικαιούνταν να αποκαλείται Μπρουμάρης ήταν ο Δεκέμβριος, αλλά στη συνέχεια, με τη διασταλτική έννοια της λέξης bruma, δικαιώματα απέκτησαν ο Οκτώβριος και ο Νοέμβριος.

Καλό Σαββατοκύριακο, φίλοι μου