Καπνός αποθρώσκων σε λευκό τοπίο

Κόνιτσα, 25-1-2012. Φωτ. Τάσος Κώτσικος

Από τα μαθητικά μου χρόνια στην Κόνιτσα έχει μείνει βαθιά χαραγμένη στη μνήμη μου η εικόνα της μικρής μας πόλης ντυμένης στα λευκά και τον καπνό από τις καμινάδες των σπιτιών άλλοτε να ανεβαίνει ανεμπόδιστα στον αέρα και άλλοτε να παρασέρνεται από τον άνεμο άμα τη εμφανίσει του στα κατάμαυρα ανοίγματα της καμινάδας. Είναι βέβαια υπερβολικό να πω ότι αισθάνομαι σαν τον Οδυσσέα που λαχταρούσε να έβλεπε τον καπνό της πατρίδας του κι ας πέθαινε (αὐτὰρ Ὀδυσσεύς, ἱέμενος καὶ καπνὸν ἀποθρῴσκοντα νοῆσαι ἧς γαίης, θανέειν ἱμείρεται. Οδύσσεια α’ 57), αλλά η συγκεκριμένη εικόνα είναι νοσταλγική γιατί από τότε πολλά πράγματα πέρασαν ανεπιστρεπτί και αυτά που παρέμειναν δεν είναι πια τα ίδια. 

Το λευκό τοπίο με τους διάσπαρτους καπνούς να ανεβαίνουν στον ουρανό μου θύμισε μια εικόνα από την πορεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου προς τις Ινδίες. Στις αρχές της άνοιξης του 329 π. Χ. ο Μακεδόνας στρατηλάτης έφτασε στην περιοχή των Παροπαμισάδων (ανατολικό Αφγανιστάν κοντά στον Ινδικό Καύκασο). Η χώρα των Παροπαμισάδων ήταν γυμνή, χιονοσκεπής και δεν μπορούσε να επιβιώσει σ’ αυτή «ούτε πουλί ούτε άγριο ζώο». Οι κάτοικοι ζούσαν διασκορπισμένοι σε μικρούς οικισμούς και καθ’ όλη τη διάρκεια του χειμώνα παρέμεναν κλεισμένοι στα πλίνθινα σπίτια τους. Οι στέγες των σπιτιών ήταν θολωτές με ένα άνοιγμα στο κέντρο για να βγαίνει ο καπνός. Ο καπνός από την εστία που βρισκόταν στο κέντρο του σπιτιού ήταν το μοναδικό στοιχείο που πρόδιδε την παρουσία ανθρώπων στο κάτασπρο τοπίο. Περπατώντας σ’ αυτό το αντίξοο περιβάλλον, πολλοί στρατιώτες τυφλώθηκαν από την αντανάκλαση του φωτός πάνω στο χιόνι. Άλλοι έπαθαν κρυοπαγήματα και αρκετοί πέθαναν από το συνδυασμό του ψύχους, της έλλειψης εφοδίων και της εξάντλησης (Διόδωρου Σικελιώτη, Βιβλιοθήκη Ιστορική, ΙΖ΄, 82).