Ο Αννίβας διασχίζει τις Άλπεις (Μέρος 3ο και τελευταίο: διερεύνηση των μετεωρολογικών συνθηκών)

Η τοποθεσία των Άλπεων καθώς και οι μεγάλες διακυμάνσεις των υψών και της έκτασής τους προκαλούν μεγάλες διαφορές στο κλίμα, όχι μόνο μεταξύ των ξεχωριστών οροσειρών, αλλά και εντός μιας συγκεκριμένης περιοχής. Λόγω της κεντρικής τους θέσης στην Ευρώπη, οι Άλπεις κλιματολογικά επηρεάζονται: (α) από τις σχετικά ήπιες και υγρές αέριες μάζες του Ατλαντικού, (β) από τις ψυχρές αέριες μάζες που κατεβαίνουν από τη Β. Ευρώπη, (γ) από τις ψυχρές και ξηρές το χειμώνα και θερμές το καλοκαίρι ηπειρωτικές αέριες μάζες που κυριαρχούν στα ανατολικά και (δ) από τις θερμές μεσογειακές αέριες μάζες που μεταφέρονται προς το βορρά.

Ο καιρός των Άλπεων επηρεάζεται από τη θέση και το πέρασμα των κυκλωνικών θυελλών και από τη διεύθυνση των συνοδευτικών ανέμων που διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στις καθημερινές μετεωρολογικές συνθήκες. Οι ακραίες θερμοκρασίες και ο ετήσιος υετός σχετίζονται με τη φυσιογραφία της μεγάλης οροσειράς. Οι κοιλάδες γενικά είναι πιο ζεστές και ξηρές από τις γύρω υψηλότερες περιοχές. Το χειμώνα, σχεδόν όλος ο υετός άνω των 5.000 ποδών είναι χιόνι πάχους 3 με 10 μέτρων. Από τα 2.200 μέτρα και πάνω η χιονοκάλυψη του εδάφους διαρκεί περίπου από τα μέσα Νοεμβρίου έως τα τέλη Μαΐου, μπλοκάροντας τα ψηλά περάσματα των βουνών. Οι αναστροφές της θερμοκρασίας είναι συχνές, ειδικά το φθινόπωρο και το χειμώνα, και οι κοιλάδες συχνά γεμίζουν με ομίχλη και στάσιμο αέρα για μέρες. Τη φθινοπωρινή - χειμερινή περίοδο τα επίπεδα άνω των 1.100 μέτρων μπορεί να είναι θερμότερα και πιο ηλιόλουστα από τους χαμηλούς πυθμένες των κοιλάδων.

Πριν αναφερθούμε αναλυτικά στις καιρικές συνθήκες που επικράτησαν στη διάρκεια του περάσματος των Καρχηδονίων από τις Άλπεις, χρήσιμο είναι να δούμε πώς ήταν το κλίμα εκείνη την εποχή. Οι εξετάσεις του πάχους και της πυκνότητας των δακτυλίων των δένδρων και των παγετώνων των Άλπεων έδειξαν ότι τη χρονιά της διάβασης των Άλπεων από τον Αννίβα και το στρατό του οι θερμοκρασιακές συνθήκες ήταν ίδιες και ίσως ελαφρώς υψηλότερες από εκείνες του 20ού αιώνα (J. Neumann, Climatic conditions in the Alps in the years about the year of Hannibal's crossing, 218 BC, Climatic Change, Volume 22, Issue 2, pp 139–150 October 1992).

Από μια γενική άποψη, αυτό ίσως να βοήθησε τον Αννίβα να διασχίσει τις Άλπεις, αλλά δεν μπορούν να βγουν ασφαλή συμπεράσματα για τις καιρικές συνθήκες που επικράτησαν τη συγκεκριμένη περίοδο (τέλη Οκτωβρίου - μέσα Νοεμβρίου του 218 π. Χ. ) σε μια ορεινή διάβαση των δυτικών Άλπεων που χρησιμοποίησε ο Αννίβας. Ακόμα κι αν εκείνους τους αιώνες ήταν πιο ήπιο το κλίμα, αρκούσε το πέρασμα ενός ισχυρού βαρομετρικού χαμηλού τη συγκεκριμένη περίοδο για να δημιουργήσει ανυπέρβλητες δυσκολίες στους Καρχηδονίους. Από την άλλη πλευρά, ακόμα κι αν το κλίμα ήταν ψυχρότερο του σημερινού, μπορούμε να ισχυριστούμε ότι δεν μπορούσε στη διάρκεια του φθινοπώρου να παρατηρηθεί ένα διάστημα δύο εβδομάδων με σχετική καλοκαιρία; Ασφαλώς, όχι!

Αυτό που μένει να κάνουμε είναι να προσεγγίσουμε τις πραγματικές καιρικές συνθήκες που συνάντησαν ο Αννίβας και οι άνδρες του το δεκαπενθήμερο της διάβασής τους από τις Άλπεις, στηριζόμενοι στις πληροφορίες των αρχαίων κειμένων. Με βάση όσα εκτέθηκαν στις προηγούμενες ενότητες, φαίνεται ότι τις εννέα μέρες που διήρκεσε η ανάβαση ο καιρός ήταν σχετικά καλός για τους Καρχηδόνιους. Κατά πάσα πιθανότητα στην περιοχή των Άλπεων επικρατούσαν υψηλές πιέσεις με αποτέλεσμα την ανομβρία, τουλάχιστον τις περισσότερες από αυτές τις ημέρες. Ακόμα όμως και αν στο διάστημα της ανάβασης πέρασε από την περιοχή κάποια ατμοσφαιρική διαταραχή, αυτή θα ήταν ασθενής με αποτέλεσμα οι βροχές που ίσως να έπεσαν να ήταν ασθενείς, τοπικές και σύντομες. Επομένως, μπορούμε να εικάσουμε με σχετική βεβαιότητα ότι τη συγκεκριμένη περίοδο δεν πέρασε από τις Άλπεις κάποιο οργανωμένο βαρομετρικό χαμηλό που συνήθως το φθινόπωρο προκαλεί ισχυρότατες βροχές και καταιγίδες με πλημμυρικά πολλές φορές φαινόμενα. Οι επιπτώσεις από ένα τέτοιο χαμηλό θα είχαν δημιουργήσει μεγάλα προβλήματα στους Καρχηδόνιους, τα οποία θα είχαν αναφερθεί από τους αρχαίους ιστορικούς.

Στη διάρκεια της δεύτερης μέρας της στρατοπέδευσης του Αννίβα και των ανδρών του στον αυχένα της διαδρομής τους, ήλθε απότομα ο χιονιάς, όπως συνήθως συμβαίνει το προχωρημένο φθινόπωρο σε μια ορεινή περιοχή με υψόμετρο γύρω στα 2.000 μέτρα. Ο Αννίβας πριν ξεκινήσει την ανάβασή του στις Άλπεις είχε πάρει πληροφορίες από τους Αλλόβρογες φίλους του ότι το φθινόπωρο στα ψηλά βουνά ο καιρός απέχει πολύ από τα να είναι προβλέψιμος και ότι οι ορεινές διαβάσεις ανά πάσα στιγμή θα μπορούσαν να καλυφθούν από χιόνι (Patrick Hunt, Hannibal Simon & Schuster, New York 2017). Αν και οι επιπτώσεις από το χιόνι ήταν σημαντικές, το ευτύχημα για τον Αννίβα ήταν ότι το χιόνι ήλθε την ενδεκάτη μέρα της πορείας του, όταν απείχε τέσσερις μόνο ημέρες από τον προορισμό του.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το χιόνι και το κρύο δημιούργησαν πολλά προβλήματα στους άνδρες του Αννίβα, οι οποίοι δεν ήταν εξοικειωμένοι με τις χειμερινές συνθήκες ούτε διέθεταν την κατάλληλη ένδυση και υπόδηση. Αναφορικά με το κρύο, θύματα του οποίου έπεσαν όχι μόνο στρατιώτες αλλά και ο βρεφικής ηλικίας γιος του Αννίβα, η κατάσταση πρέπει να επιδεινώθηκε το διήμερο που οι Καρχηδόνιοι στρατοπέδευσαν στον ορεινό αυχένα καθώς και τις επόμενες του χιονιά νύχτες, όταν κατά πάσα πιθανότητα ο ουρανός είχε αιθριάσει και είχε σημειωθεί ισχυρός παγετός ακτινοβολίας.

Συμπερασματικά, από πλευράς καιρού, ο Αννίβας στάθηκε τυχερός στη διάρκεια της ανάβασής του στις Άλπεις, αλλά στην κατάβασή του ο χιονιάς και ο παγετός σε συνδυασμό με τις εδαφικές δυσχέρειες τού δημιούργησαν μεγάλα προβλήματα. Σε κάθε περίπτωση, ο καιρός θα μπορούσε να του είχε προκαλέσει σημαντικότερα προβλήματα, που ίσως δεν θα του επέτρεπαν ποτέ να φθάσει με οργανωμένο στρατό στην κοιλάδα του Πάδου.

Το στρατιωτικό κατόρθωμα του Αννίβα έχει μείνει στην ιστορία. Ο ικανότατος εκείνος ηγέτης είχε εμπνεύσει σε τέτοιο βαθμό τους στρατιώτες τους που αφού ξεπέρασαν την επιθετικότητα των εχθρικών κέλτικων φύλων και τις κλιματικές και εδαφικές δυσκολίες, κατάφεραν, αν και αποδεκατισμένοι και ταλαιπωρημένοι, να γίνουν σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα ένας ετοιμοπόλεμος στρατός. Η πρώτη σύγκρουση των εισβολέων με τις δυνάμεις του Πούμπλιου Κορνήλιου Σκιπίωνα ήταν περιορισμένης κλίμακας και έλαβε χώρα τον Νοέμβριο του 218 π. Χ. στις όχθες του παραπόταμου του Πάδου Τικίνου. Νικητές αναδείχθηκαν οι Καρχηδόνιοι. Ο ίδιος ο Σκιπίωνας τραυματίστηκε και σώθηκε από τον δεκαεξάχρονο τότε γιο του, τον Πόπλιο Κορνήλιο Σκιπίωνα τον Αφρικανό, ο οποίος θα νικήσει 16 χρόνια αργότερα τον Αννίβα στην καθοριστική μάχη της Ζάμας.

Καλή Κυριακή σε όλους