Μικρό αφιέρωμα στους καιρούς της Κρήτης

Στην Ελλάδα οι κυριότεροι άνεμοι είναι ο Βοριάς και ο Νοτιάς. Όπως έγραψε και ο Αριστοτέλης: «Επί των πνευμάτων λέγεται τα μεν βόρεια, τα δε νότια, τα δ’ άλλα τούτων παρεκβάσεις».  Η περιοχή της χώρας για την οποία κατ’ εξοχήν ισχύει η ρήση του Αριστοτέλη είναι η επιμήκης Κρήτη, η οποία, εκτεινόμενη κατά παράλληλο, παίζει το ρόλο «σανίδας» τοποθετημένης κάθετα στο ρεύμα τόσο στο βοριά όσο και στο νοτιά. Υπάρχουν βέβαια και τα ανοίγματα μεταξύ των βουνών της στα οποία ο άνεμος καναλιζόμενος ενισχύεται σημαντικά (φαινόμενο Μπερνούλι) και προκαλεί συχνά καταστροφές στις περιοχές της εξόδου του από αυτά.

Στην περίπτωση επικράτησης ισχυρού βόρειου ρεύματος, ο βαρύς κατεβατός άνεμος προκαλεί συχνά καταστροφές στις νότιες περιοχές της Κρήτης τόσο τη χειμερινή όσο και τη θερινή περίοδο που πνέουν ισχυρά μελτέμια. Οι περιοχές που επηρεάζονται περισσότερο από τους ισχυρούς βοριάδες είναι: το Ελαφονήσι, η Παλαιοχώρα, ο λιμένας Λουτρό, η περιοχή από ακρωτήριο Βατάλας ως ακρωτήριο Μέλισσα, ο κόλπος της Μεσσαράς, ο όρμος των Καλών Λιμένων, ο όρμος Τσούτσουρος και περιοχές κοντά στα νησιά Γαϊδουρονήσι και Κουφονήσι.

Στις βόρειες περιοχές του νησιού καταστροφές προκαλεί ο ισχυρός νοτιάς (η νοτιά ή νοθιά των Κρητικών) που πνέει μπροστά από τα βαρομετρικά χαμηλά που κινούνται από τη δυτική προς την ανατολική Μεσόγειο. Σχεδόν σε όλες τις περιπτώσεις, στη Β. Κρήτη ο νοτιάς παίρνει τη μορφή θερμού και ξηρού κατεβατού ανέμου (άνεμος τύπου Φεν) και συχνά προκαλεί καταστροφές στη γεωργική παραγωγή. Αυτό ισχύει περισσότερο την άνοιξη, εποχή κατά την οποία εμφανίζονται συχνότερα οι νοτιάδες λόγω της μεγάλης συχνότητας διέλευσης σαχαριανών υφέσεων από την περιοχή. Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις που θερμοί και πολύ ξηροί έχουν προκαλέσουν αφυδάτωση στις καλλιέργειες και κυρίως στα οπωροφόρα δένδρα που ανθοφορούν. Χαρακτηριστικές είναι οι περιπτώσεις των νοτιάδων που επικράτησαν στη βόρεια Κρήτη από 1 έως 3 Απριλίου 1952 και από 13 έως 15 Απριλίου 1993. Και στα δύο προαναφερθέντα τριήμερα η θερμοκρασία έφθασε τους 36 βαθμούς και η σχετική υγρασία έπεσε κάτω από το 15%. Η μεγαλύτερη θερμοκρασία μήνα Απρίλιο στη βόρεια Κρήτη και γενικότερα στη χώρα, σημειώθηκε στο Ηράκλειο στις 22-4-2008 και ήταν 37,4^οC.

Στην Κρήτη από τις αρχές του φθινοπώρου ως τις αρχές της άνοιξης οι βροχές και οι καταιγίδες συχνά έχουν μεγάλη ένταση με αποτέλεσμα την εκδήλωση πλημμυρικών φαινομένων λόγω υπερχείλισης ρεμάτων και χειμάρρων. Τα φαινόμενα αυτά δεν πρέπει να συγχέονται με τα πλημμυρικά φαινόμενα που προκαλούν τα λεγόμενα κύματα θύελλας (storm surges), κυρίως κατά μήκος των βόρειων ακτών του νησιού. Υπενθυμίζεται ότι τα κύματα θύελλας παράγονται από τις θύελλες που προκαλούν ανώμαλη ανύψωση της στάθμης των νερών και στην περίπτωση της Κρήτης βασικά παρατηρούνται με βόρειους θυελλώδεις ανέμους. Όσο πιο μεγάλη είναι η ένταση των ανέμων τόσο μεγαλύτερα είναι και τα κύματα θύελλας, αλλά υπάρχουν και άλλοι παράγοντες που καθορίζουν τα βασικά χαρακτηριστικά τους. Μεγάλα κύματα θύελλας εμφανίζονται συχνότερα στο παλιό λιμάνι των Χανίων αλλά και σε άλλες περιοχές της Β. Κρήτης. Σημειώνεται ακόμα ότι στη διάρκεια του χειμώνα, μεγάλες ποσότητες χιονιού πέφτουν στις ορεινές και ημιορεινές περιοχές του νησιού και ένας από τους παράγοντες που συντελούν σε αυτό είναι το Αιγαίο που λειτουργεί ως τεράστια δεξαμενή θερμότητας και υγρασίας.

Κλείνοντας το μικρό αφιέρωμα στους καιρούς της Κρήτης, αξίζει να αναφερθούμε στο ζήτημα του κατά πόσο ο καιρός και το κλίμα είχαν έμμεση επίδραση στην παρακμή του Μινωικού Πολιτισμού περί τα μέσα της 2^ης π. Χ. χιλιετηρίδας. Τις τελευταίες δεκαετίες ορισμένοι ερευνητές θεωρούν ότι η έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας, που συνέβη στη δύση του 17^ου π. Χ. αιώνα (γύρω στο 1614 π. Χ.), απελευθέρωσε στην ατμόσφαιρα τεράστιες ποσότητες ηφαιστειακής τέφρας και κυρίως διοξειδίου του θείου με αποτέλεσμα την πτώση της μέσης θερμοκρασίας του πλανήτη για διάστημα 2 ως 4 ετών (ηφαιστειακός χειμώνας). Σε τέτοιες περιπτώσεις παρατηρείται υποβάθμιση ή και καταστροφή της γεωργικής παραγωγής με επακόλουθο το λιμό, ο οποίος μπορεί να οδηγήσει στην ολοκληρωτική κατάρρευση μιας κοινωνίας. Όμως, οι μεγάλης κλίμακας ηφαιστειακές εκρήξεις αφήνουν εμφανή αποτυπώματα στο κλίμα του πλανήτη, τα οποία στη συγκεκριμένη περίπτωση δεν βρέθηκαν. Βέβαια, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η Κρήτη και κυρίως οι βόρειες περιοχές της επηρεάστηκαν σημαντικά από την έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας, αλλά για την υπόθεση ότι ακολούθησε ηφαιστειακός χειμώνας οι ενδείξεις δεν επαρκούν. Εξαιρετικά αμφίβολο είναι ακόμα και το αν οι καταστροφές από τα θαλάσσια κύματα και τους σεισμούς στην Κρήτη αποτέλεσαν την αιτία της παρακμής του Μινωικού Πολιτισμού.

Καλή Κυριακή, φίλοι μου