Επίκαιρα και χρηστικά

Τα τελευταία χρόνια η αιφνίδια στρατοσφαιρική θέρμανση και οι επιπτώσεις της στον πολικό στρόβιλο είναι πολύ μοδάτες (τρέντι που λέμε στο χωριό μου). Εκατοντάδες, για να μην πω χιλιάδες, μελέτες έχουν δημοσιευτεί με αντικείμενο τη συσχέτιση των παραπάνω φαινομένων με τον καιρό στις διάφορες περιοχές των μέσων πλατών. Το πρόβλημα είναι ότι ορισμένοι ανά τον κόσμο δημοσιογράφοι και καιρολόγοι προσπαθούν να μετατρέψουν τις αδύναμες συσχετίσεις που εμφανίζει η σχετική έρευνα σε ακριβείς προγνωστικούς κανόνες με αντιεπιστημονική απλούστευση και ελαφρότητα, καθώς δεν έχουν κατανοήσει στο βαθμό που πρέπει τα πράγματα. Δανείζομαι ένα σχετικό παράδειγμα από την ιατρική. Πρόσφατα, το συμπέρασμα μιας μελέτης που έλεγε ότι η μεταδοτικότητα του μεταλλαγμένου κορωνοϊού είναι κατά 70% υψηλότερη από εκείνη του αρχικού στελέχους ειπώθηκε με τη φράση ότι ο νέος τύπος του κορωνοϊού είναι κατά 70 φορές πιο μεταδοτικός!

Πριν από 13 και πλέον μήνες, στις 9-11-2019, ανέβασα στο μπλογκ (βλέπε επιλογή «Μετεωρολογία») άρθρο με τον τίτλο «Στρατοσφαιρικός σκύλος με τροποσφαιρική ουρά», από το οποίο φαίνεται πόσο πολύπλοκη είναι η πραγματικότητα που συνδέει τις μεταβολές της στρατόσφαιρας με την τροπόσφαιρα και τον καιρό στις διάφορες περιοχές του πλανήτη. Η ανάγνωση του άρθρου, που είναι αρκετά συμπυκνωμένο και σε ορισμένα σημεία δυσνόητο, αν δεν υπάρχει επαρκές υπόβαθρο γνώσεων, θα σας οδηγήσει στο συμπέρασμα πως με τόσους πολλούς παράγοντες, που αλληλεπιδρούν με τρόπους που δεν είναι ακόμη απολύτως κατανοητοί, καθίσταται αδύνατη η εξαγωγή απλοποιημένων προγνωστικών κανόνων, χωρίς βλάβη της επιστήμης. Όμως, τα σύγχρονα υπο-εποχικά (2 με 12 εβδομάδες) και εποχικά (3 με 12 μήνες) μοντέλα προβλέπουν ικανοποιητικά τη στρατοσφαιρική μεταβλητότητα και προσομοιώνουν με σχετική ακρίβεια τη σύζευξη της στρατόσφαιρας με την τροπόσφαιρα.

Στη διάρκεια του χειμώνα το ψύχος στην Ελλάδα μπαίνει από τρεις πόρτες: (α) από την κυρίως πόρτα που βλέπει προς το βορρά  (Σκανδιναβία), (β) από την πίσω πόρτα (Ουκρανία) και (γ) από τη διπλανή πόρτα (ΒΔ Ευρώπη). Το ποια πόρτα ανοίγει κάθε φορά εξαρτάται από την κυκλοφορία που διαμορφώνεται από κοινού από την Αρκτική, τον σιβηρικό αντικυκλώνα, το Ισλανδικό χαμηλό και τις υποτροπικές υψηλές πιέσεις. Πριν προχωρήσουμε, καλό είναι να θυμόμαστε ότι για τη χώρα μας υπάρχει και μια τέταρτη μεγάλη πόρτα, η μεσημβρινή πόρτα, που βλέπει προς την Αφρική και παίζει σημαντικό ρόλο χειμώνα-καλοκαίρι.

Στον παραπάνω μέσο χάρτη του Ιανουαρίου της στάθμης των 500 hPa παρατηρούμε ότι ο πολικός στρόβιλος παίρνει τη μορφή διπόλου (ΒΑ Αμερική-ΒΑ Ασία). Αν και μια σημαντική στρατοσφαιρική θέρμανση μπορεί να θρυμματίσει ακόμα περισσότερο τον πολικό στρόβιλο ή και να τον μετακινήσει μακριά από τον πόλο, η δημιουργία του διπόλου είναι η μέση (κανονική)  κατάσταση που οφείλεται στη εμφανιζόμενη τον Ιανουάριο στρατοσφαιρική θέρμανση. Αν περιοριστούμε στις χρόνο με το χρόνο αλλαγές που συμβαίνουν στην τροπόσφαιρα στις περιοχές των μεγάλων γεωγραφικών πλατών, η έρευνα έδειξε ότι αυτές επηρεάζονται από την παγοκάλυψη και τη χιονοκάλυψη, τις αλλαγές στη θερμοκρασία της θάλασσας και τις αλλαγές της ισχύος των δυτικών ανέμων που συγκροτούν τον πολικό στρόβιλο (όσο μικραίνει η διαφορά της θερμοκρασίας μεταξύ του πολικών περιοχών και των περιοχών των μέσων πλατών τόσο εξασθενούν οι δυτικοί άνεμοι). Άρα, οι αιφνίδιες στρατοσφαιρικές θερμάνσεις και η υπερθέρμανση της Αρκτικής είναι σύμμαχοι στην εξασθένηση του πολικού στροβίλου και κατ’ επέκταση στη διαδικασία εκροής των ψυχρών αερίων μαζών από τις πολικές περιοχές προς τα μέσα πλάτη. Θα έλεγε κάποιος ότι στα χρόνια της κλιματικής αλλαγής αυξάνονται οι πιθανότητες να βλέπουμε όλο και πιο συχνά αρκτικές αέριες μάζες να κινούνται προς τα μέσα πλάτη. Όμως,  δεν είναι ακριβώς έτσι.

Στην περίπλοκη ατμοσφαιρική κυκλοφορία φαίνεται να δημιουργείται η γενική τάση της μετατόπισης των τροχιών των υφέσεων στα μεγαλύτερα γεωγραφικά πλάτη (κατ’ αναλογία με αυτό που συμβαίνει τα καλοκαίρια σε κάθε ημισφαίριο της Γης) και αυτή η εξέλιξη υπερκαλύπτει κάθε άλλη τάση που πάει να εμφανιστεί στα μεγαλύτερα γεωγραφικά πλάτη. Με άλλα λόγια, δεν φθάνει να ερευνούμε και να εικάζουμε πού και πώς θα κινηθούν οι πολικές αέριες μάζες του βορρά προς το νότο, αλλά πρέπει να λαμβάνουμε υπόψη και τις κινήσεις των υποτροπικών / τροπικών αερίων μαζών από το νότο προς τα μέσα πλάτη. Είναι σαν κάποιος να αφήνει όλο και πιο συχνά ανοιχτή τη μεσημβρινή πόρτα!

Αναφερόμενοι στην περιοχή μας, η έρευνα δείχνει ότι οι χειμώνες μας γίνονται όλο και πιο ζεστοί και ότι οι μέσοι ετήσιοι αριθμοί ημερών χιονόπτωσης (8 για τη Θεσσαλονίκη και 4 για την Αθήνα) γίνονται όλο και πιο σπάνιοι. Στην υπόθεση αυτή σημαντικό ρόλο παίζει και κάτι άλλο. Είναι γεγονός ότι οι πιο ψυχροί και χιονώδεις χειμώνες στα μετεωρολογικά χρονικά της πατρίδας μας σχετίζονται με την επέκταση του σιβηρικού αντικυκλώνα προς τα Βαλκάνια. Είναι λοιπόν πολύ πιθανό οι αλλαγές του σιβηρικού αντικυκλώνα (εξασθένηση της ισχύος του, συρρίκνωση της έκτασής του, μετατοπίσεις, καθυστερήσεις στο χτίσιμό του, περιορισμός της ζωής του κ.λπ.) να παίζουν σημαντικό ρόλο σε αυτή την υπόθεση.  

Έχοντας υπόψη την παραπάνω θεωρία, την παρούσα κατάσταση και τις εισηγήσεις των μεσο-μακροπρόθεσμων μοντέλων μπορούμε να κάνουμε τις παρακάτω εκτιμήσεις για την εξέλιξη του καιρού τις επόμενες εβδομάδες στη χώρα μας:

1)-Για την τρέχουσα και την επόμενη εβδομάδα επιγραμματικά μνημονεύουμε: τις αυριανές επιλεκτικές βροχές σχήματος «Π», τις λίγο πιο εκτεταμένες και πιο ισχυρές βροχές της Πέμπτης, τη σχετική καλοκαιρία της Πρωτοχρονιάς, τις μάλλον γενικευμένες βροχές της Κυριακής και της Δευτέρας (3-4/1), την επάνοδο του καιρού του «Π» της Τρίτης και τον λίγο καλύτερο καιρό των Θεοφανείων. Αναφορικά με τη θερμοκρασία, η πιο αξιόλογη μεταβολή της θα είναι η πτώση της άλλης εβδομάδας κυρίως στα δυτικά και βόρεια.

2)-Για την πιθανή εξέλιξη του καιρού το δεύτερο δεκαήμερο του μήνα, δεν διαφαίνεται κάποια σοβαρή πτώση της θερμοκρασίας και οι βροχές θα είναι περιορισμένες πάλι σε μορφή «Π».

3)-Τέλος, για το υπόλοιπο διάστημα του Γενάρη, τα νέα στοιχεία είναι η τάση για ζωνική ατμοσφαιρική κυκλοφορία, γεγονός που θα καταστήσει αρκετά μεγάλες τις θερμοκρασιακές διαφορές μεταξύ της βόρειας και της νότιας Ευρώπης. Με αυτό δεδομένο, δεν αποκλείονται πρόσκαιρες ψυχρές εισβολές, αλλά στη Μεσόγειο κυρίαρχες θα είναι οι θερμές αέριες μάζες. Βλέπετε, βρισκόμαστε στο μήνα που γεννούν κι εκείνα τα… παλιοπούλια!